دافغانستان د حکومت لخوا دخپلو اوبو مهار کول ، او د ایران غیر دیپلوماتیک غبرګون

نصیراحمد  څپاند
مخکی له دی چی د داوبو دویش او دملی یووالی دحکومت لخوا داوبو دمهارولو په پلان لیکنه وکړوغواړم داوبو په هکله ګرانو هیوادوالواو عزتمندو لوستونکو ته لنډاو ګټور معلومات داوبو په اړه وړاندی کړم.
اوبه : يوه کيميايي ماده ده چې کيميايي فورمول يې H2O دی. دا يو داسې ماليکيول دی چې د آکسيجن له يوه او د هايډروجن له دوؤ اټومونو د کوالېنټ تړنگ په پايله کې رامېنځ ته کېږي. په ثابتې تودوخې او حالت کې اوبه د يوه مايع په بڼه وي، خو په زمکه باندې اوبه د مايع تر څنگ په جامده بڼه لکه يخ او کنگل او د گاز په بڼه لکه بړاس هم موندل کېږي. اوبه په اوب-کرکجنو هوارو د مايع کرېسټالونو په بڼه هم موندل کېږي.
اوبو د زمکې د سرمخ ۷۰،۹% پوښلې، د ژوند هر يوې بڼې او اړخ ته يو اړين شی دی د زمکې پر سر اکثراً اوبه په سمندرونواو سمندرونو نه دباندې په نورو اوبزېرمو کې موندل کېږي، ۱،۶٪ اوبه د زمکې نه لاندې زېرمو کې موندل کېږي او ۰،۰۰۱ % اوبه په اتمسفير کې د بړاس، ورېځو او نورو بخاراتو په بڼه موندل کېږي سمندرونه د ټولو اوبو ۹۷ ٪ برخه، کنگلتونونه او د واورو قطبي غرونه د اوبو ۲و۴ ٪ برخه او په وچه کې د اوبو زېرمې، دريابونه، ډنډونه او رودونه دا ټول ۰،۱ ٪ برخه جوړوي. د زمکې د اوبو ډېره لږه برخه په ژونديو بيالوژيکي اورگانيزمونو او نورو صنعتي توليداتو کې موندل کېږي.
ټولی هغه اوبه چی د ځمکی لاندی‌،‌د ځمکی په سر او یا سطح پیدا کیږی د د هایدرو سفیر په نامه سره یادیږی. د خاوری په سر د اوبو تمویل په حجمی ډول سره 1,338,000,000 km3 دی.
د اوبو دوران : د اوبو دوران په علمی ډول سره د هايډرولوژیک دروان په نامه سره یادیږی. عبارت د یو دوامداره تبادل اوبو دی چی د هايډروسفیر، اتموسفیر ،‌ دخاوری د اوبو ، د څمکی د سری اوبه ، دځمکی لاندی اوبو او نباتاتو تر منځ صورت نیسی.
اوبه پورته یادو شوی ځایونو ته په لاندی طریقو انتقال مومی.
1. تبخیریevaporation
2. ورښت precipitation
3. سیلاب runoff
(ویکپیيډیا)
اوبه په اسلام او ساینس کی : ساینس پوهان په دې باور دي چي د اوبو ارزښت دومره زیات دی د (Viscosity) یعني لزوجیت له پلوه چي په هیڅ مایع شي کي نسته چي ورسره پرتله او وروسره مقابله سي.
اسلامي ساینس پوه هارون يحی وايي:
اوبه د خپلو کیمیاوي او طبعي ځانګړتیاوو سره سره د ژوند اصلي جوهر او بنسټ دی، او ځمکه او د ځمکې ژوند پر اوبو ولاړ دی، الله جل جلاله انسان پیداکړ او و مځکي ته ئې راواستاوی چي پرځمکه ژوند وکړي او بشریت يې هدایت ته چمتو او اماده کړی، وروسته د انسان ژوند پر اوبو وتړل سو او همدارنګه اوبه د انسان د ژوند لپاره یو بنسټ او د انسان و ژوند ته ئې توازن ورکړی دی.
اوبه په قرانکریم کي
أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاءَ إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنْفُسُهُمْ أَفَلَا يُبْصِرُونَ. (سجده: ۲۷)
ایادوی ونه لیدل چي موږ اوبه په وچي او بې ګیاه ځمکه کي جاري کوو نو د هغه په وسیله کښت راباسو څو ئې دوی هم وخوري او څاروی ئې هم ، ایا دوی نه وینی؟
وَمِنْ آيَاتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خَاشِعَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ... (فصلت: ۳۹)
او د الله له نښانوڅخه یوه داده چي ته ګورې ځمکه ویده پرته ده نو کله چي موږ پرې اوبه واوروو نو په ناڅاپي ډول هغه خوځیږي اوغوړیږي.
وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكًا فَأَنْبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصِيدِ. (ق: ۹)
اوله اسمانه څخه مو برکتناکي اوبه نازلي کړي دي او په هغو سره موباغونه او د رېبلو وړکښتونه، غلي داني رازرغونه کړي.
د اوبو ارزښت : هر شی په اوبو سره ژوندی دی، یقینا که انسان د مځکې وکُرې ته ځیر سي او یو نظر ورته واچوي او څه فکراو د ښکلي تصور مزي وغزوي نو دابه ورته جوته سي چي د هر ژوندي شي (حیوان او نبات) د ټولو ژوند په اوبو پوري تړلی دی، چي دا یو نړیوال ساینسي ، انساني او معقول واقعیت دی هیڅوک ور څخه سترګي نسي پوټولای، د انسان بدن که څه هم غوښه، هډوکي، مالګي او نور څه لري خو زیاته ونډه د اوبوپکښې ده، او هر څه چي دی خوري زیاته برخه ئې اوبه دي؛ که چیري په یوه انسان کي اوبه کمي سي یعني د اوبو د کموالی (Dehydration) سره لاس او ګرېوان سي نو انسان د پښتورګو په ناروغۍ (Nephritis) اخته کیږي. (�
�تعلیم الاسلام ویب پاڼه عبدالغفار جبیر لیکنه )
دافغانستان او ایران ترمینځ داوبوویش او موجوده ستونزه:
دافغانستان او ایران ترمینځ داوبو دویش ټړون په کال1351 هجری شمسی کسی دکب دمیاشتی په22 نیټه چی د 1973 میلادی دکال دمارچ له 13 نیټی سره سمون خوری دهیواد پلازمینه کابل ښارکی دوخت صدراعظم شهید محمد موسی شفیق او دایران صدراعظم امیر عباس هویدا لخوا لاسلیک شو.
د یادې ټړون له مخې ایران ته د هلمند له سیند څخه باید په کال کې ۸۵۰ میلیونه متر مکعبه اوبه ولاړې شي.
د افغانستان کابو ۷۰ سلنه اوبه د دوی په لور روانې دي، او دکورنی جګړو اوګړکیچونو له امله دهغه ټړون دایرانه له خوا په صداقت سره عملی نشو او دمعلوماتو له مخی حتی ایران هیڅکله د پورتنۍ پریکړې له مخې عمل ندی کړی او دټړون پریکړی یی هم عملی کړی ندی ایران تقریبآد ۴۴ کلنو کې خپل تر حق ٧٥ فیصده زیاتي اوبه وړې دي..زمونږ با تد بیره ولسمشر د اوبو ښه مدیریت په موخه د بندونو جوړولو او داوبو دمهارولو ته مخه کړې او جامع پلان او امکانات یی ورته برابرکړی دی او دابه دهیواد په سیاسی او افتصادی تاریخ کی يوه لویه لاسته راوړنه وی.
دملی یووالی حکومت او شخصآ د ډاکترصیب محمد اشرف غنی دافتصادی او زیربنای پروژو دتطبیق دپلان له مخی چی په هیوادکی به د اوبو ټولی سرچینی او منابع مهاروی او بریښناکوټونه او دبریښنا بندونو (د کجکي، کمال خان ) بندونودسروی او په ځینو باندی دکار دپیل او همدارنګه دسلما بند دافتتاح څخه وروسته دګاونډیانو غبرګونونه را وپارل:
د ایران د جمهور ریس حسن روحاني غبرګون: « په افغانستان کې د کجکي، کمال خان، سلما او نورو بندونو د جوړېدلو په هکله چوپ پاتیکید لی نه شو، ځکه دغه بندونه پر خراسان او سیستان بلوچستان ولایتونو اوزموږ د ژوند په چاپېریال باندی اغیز کوي»
په وروستیو کې د ایران د پارلمان د ملي امنیت مشر علاوالدین بروجردي وویل، چارواکي د اوبو کمښت ته کمه پاملرنه کوي، خو دا یوه امنیتی موضوع ده ، د ایران د انرژۍ وزیر حمید چیتچیان هم وايي، د ایراني ولس پایښت د اوبو کمښت له خطر سره مخ کړی دی.
ولسمشرۍ ماڼۍ د ایران ولسمشر خبرې رد کړې او ویې ویل چې د افغانستان حکومت د اوبو د نړیوالو قوانینو مطابق حق لري، چې له خپلو اوبو څخه د خپل ولس په ګټه کار واخلي او مونږ دومره وايو چې د ایران ولسمشر دې د خپلو خبرو په هکله یو فکر وکړي.
د طالبانو(د ملا رسول ډلې د ایران د ولسمشر څرګندونې غندلې دي)
د طالبانو د ملا رسول ډلې عالي شورا دافغانستان داوبو او د بندونو په اړه د ایران د ولسمشر څرګندونې وغندلې. د ایران ولسمشر څو ورځې مخکې په افغانستان کې داوبو د بندولو پر جوړولو اعتراض کړی و او زیاته کړې وه، چې دا مسله ایران ته زیان رسوي. د طالبانو د عالي شورا ملا رسول ډلې ویاند عبدالرحمن نیازي په یوه رالیږلې خبرپانه کې ویلي، چې د ايران ولسمشر حسن روحانى بي مسٶليته څرګندونې کړې دي. سرچینې زیاته کړې، چې دوی د ایران د ولسمشر څرګندونې په کلکه ردوي او سخته غندنه یې کوي. دغې ډلې د ایران د ولسمشر څرګندونې د افغانستان د خپلواکۍ پر ضد او د افغانستان د دښمنۍ په معنی بولي . په خبرپاڼه کې راغلي، فغانستان ازاد او خپلواک هیواد دی، اوبه یې د افغانانو خپل ملکيت دی، موږ د ايران له حکومت څخه جدي غوښتنه کوو چى په راتلونکي کې له داسې څرګندونو ډډه وکړي. د افغانستان حکومت اوملي شورا هم د ایران د ولسمشر څرګندونې غندلې ديبندونو جوړول د افغانستان حق دی.
د نیمروز بلوڅانو هم کابل کې د ايراني ولسمشر د خبرو بر وړاندې احتجاجي غونډه درلوده او له حکومته یې غوښتي چې د اوبو اداره کولو چارې دې پیاوړې کړي.
د افغان پولې سره د ایران تر ۴۰ بندونه شتون:
افغان چارواکي وايي، دوی یواځې څو بندونه د ایران له پولې سره ولایتونو کې جوړوي، خو ایران دا ډول ۴۰ بندونه او ډنډونه جوړ کړي دي.
خو د افغانستان د برېښنا او انرژۍ وزارت مرستیال عبدالبصیر عظیمي بي بي سي ته وویل، چې افغانستان ملي ګټو او نړیوال کنوانسیونو ته په پام خپلې اوبه کنټرولوي.
دی وايي: "افغانستان کرنیز هیواد دی. له اوبو کار اخیستل یې اقتصاد جوړوي. دا برېښنا بندونه له ځواکمن او اباد افغانستان سره مرسته کوي.
ښاغلی روحانی دښاغلی حامد کرزی په دوره کی هم دی ته ورته د بهرنیو ځواکون په شتون هم غبرګون ښودلی وو او ویلی وو:« موږ په سیمه کې د بهرنیو ځواکونو له لوري د کړکیچ په راپورته کیدو اندېښمن یوو اوباور لرو چې درست بهرني پوځیان باید له سیمې ووځي او د افغانستان امنیت د دغه هیواد خلکو ته وسپارل شي.» حسن روحاني ټینګار وکړ چې ایران په سیمه، منځني ختیځ او «فارس» خلیج حوزه کې د هر بهرني پوځ د حضور مخالف دی.(تاند )
د افغانستان حکومت ګاونډیانو ته ډاډ ورکړی چې په کور دننه به د خپلو اوبو پر سمبالښت د هغوی حقونه زیانمن نه کړي. د اوبو او انرژۍ وزارت د ایراني ولسمشر هغو څرګندونو ته غبرګون ښوده چې په افغانستان کې د بندونو جوړول یې د خپل هېواد پر کرنه او چاپیریال د ناوړه اغیز لامل بللي وو. ، خو د نړۍ د تودوخې په زیاتیدلو سره د اوبو ستونزه ورځ له بلې پر نړیواله مسله بدلیږي او داسې ښکاري چې افغان حکومت څومره د خپلو اوبو د پیزوانولو هڅه کوي، ورسره به یې د ګاونډیانو نیوکې او ان په مقابل کې لاسوهنې زیاتیږي.
ښاغلی محترم خالد احمد کوهستانی، د « د افغانستان اوبه کولای سی چی ۲۰۰ ملیارډه ډالره کلنی عواید ولری(تر عنوان) لاندی لیکی:
افغانستان په مجموع کي ۱۸ ملیارده متره مکعبه تر ځمکي لاندي اوبه لري چي د همدې اوبو څخه یې د کاله ۳ ملیارده متره مکعبه مصرفیږي.
همدارنګه افغانستان د کاله ۵۷ ملیارده متره مکعبه اوبه چي د اورښتونو په پایله کي په رودونو او سیندونو کي بهیږي لري، د همدي ۵۷ ملیارده متره معکبه اوبو څخه یې صرف ۱۸ ملیارده متره مکعبه اوبه په هیواد کي د ننه مصرفیږي او پاته ۳۹ ملیارده متره مکعبه اوبه یې و ګاونډيو هیوادونو ته په وړیا توګه ورکول کیږي، په داسي حال کي چي په نړیوالو بازارونو کي د اوبو بیه فی متره مکعبه په ۱،۵ یو اعشاریه پنځه ډالره پلورل کیږي.
که چيري افغان حکومت وکولای سي چي د خپلو اوبو مدیریت په ښه او دقیقه توګه وکړي، کولای سي چي د کاله ۶۰ ملیارده ډالره یواځي د خپلو ګاوندیو هیوادونو څخه تر لاسه کړي، په داسي حال کي چي د افغان حکومت ټولټال کلني مصارف ۱۰ ملیارده ډالر دي او کولاي سي چي خپل شپږ کلن مصارف په یو کال کي تر لاسه کړي، که چیري افغان حکومت په دي وتوانیږي چي نوموړي اوبه په افغانستان کي د ننه مصرف کړي، ۷ ملیونه وزګار وګړي به په دندو بوخت سي او د کاله به تر ۲۰۰ ملیارده ډالرو پوری عواید هم تر لاسه کړي، چي په دي سره به افغان حکومت اقتصادي خپلواکي تر لاسه کړي او د مصرفي هیواد څخه و صادراتی هیواد ته او د مرسته غوښتونکي هیواد څخه و مرسته کونکي هیواد ته تبدیل سي.
په مجموع کي هغه هیوادونه چي لوړ اوپرمختللی اقتصاد لري امنیت یې تامین او د لوړ نړیوال اعتبار څخه برخمن دي، چي اتباع یې کولاي سي بیله سوداګریز او یا هم سیاحتی ویزو څخه نورو پر مختللوهیوادونو ته سفرونه ولري.
ایران او پاکستان د کاله تر ۳۰۰ ملیارده ډالرو پوري د افغانستان او اوبو څخه د کښت او کروندو په واسطه تر لاسه کوي او ترکمنستان هم د کاله ۱۶۰ ملیارده ډالرو پوري د افغانستان د اوبو په واسطه د بریښنا د تولید څخه تر لاسه کوي. (افغان تحریک- ټول افغان ویب پاڼه)همدارنګه د نوي افغانستان په نامه د څیړنو مرکز وايي، افغانستان خپلې یوازې ۳۰ سلنه اوبه کاروي او پاتې نورې پرته له اغیزناکې کارونې ګاونډيو هیوادونو ته ورځي.
د دغه څیړنیز مرکز مشر عبدالله هیواد ناامني هم د اوبو له ستونزو سره تړي او په دې اند دی چې یو شمیر هیوادونه غواړي افغانستان همداسې ناامن وي تر څو يې دوی له اوبو وړيا ګټه واخلي.
''هرکال زموږ ۱۹ میلیارده متره مکعبه اوبه پاکستان ته ورځي، که يې په پيسو وشمېرو او هر متر مکعب په دوه ډالره حساب کړو شاوخوا ۳۸ میلیارده ډالره مو د اوبو له حسابه پاکستان ته ورځي. هغه معلومات چې موږ راټول کړي ۳۴ میلیارده متره مکعبه اوبه مو ایران ته ځي. سترې سترې زیرمې يې ورته جوړې کړې. ان ايران پر کوېټ د افغانستان اوبه پلوري. ايران دولت موږ ته يوه روپۍ هم نه راکوي. پاکستان ته چې ځي يوه روپۍ نه راکوي. په مقابل کې هره ورځ پنځه او شپږ زره کډوال زموږ له پاکستانه راباسي . ښاغلی هیواد وايي افغانستان یواځې له ایران دولت سره تړون لري چې له مخې يې افغانستان بايد په ثانيه کې ۲۶ متره مکعبه اوبه هغه هیواد ته ورکړي. ''
د نړیوال بانک موندونو له مخې؛ افغانستان د خپلو نورو سرچینو تر څنګ د دریوو سترو، په شمال کې آمو ، په ختیځ کې کابل سیند او په جنوب کې هلمند سیند په درلودو سره ۵۷ ملیارد متر مکعبه اوبه لري، چې د هغه له جملې یواځې ۱۷ ملیارد متر مکعب څخه کار اخیستل کیږي او داسې اټکل شوی چې راتلونکي کې له ۳۰ ملیارده متر مکعب اوبو څخه کار واخیستل شي. (نړیوال بانک راپور)
افغانستان دټولي سیمې داوبو دتولید مرکز دی:
کونړ،هلمند،کابل،بلخ اب، کوکچه اومرغاب هغه مهم سیندونه دي،چي زموږ له خاوري سرچینه اخلی، خوموږ په خپل وطن کی له تندي مرو، نه دڅښلوپاکی اوبه لرو اونه هم اوبه خور لپاره اوبه لرو،مګر زموږسیندونه ګاونډیانوته په ملیاردونولیټره اوبه ورکوي او موږ تراوسه دخپلواوبو یوازی ۱۰% مهار کړې دي.
همدا ډول باید ګاونډی هیوادونه هم داوبو دعادلانه وېش لپاره یوه اصولی موافقه وکړي.
موږ دهلمند داوبو پرسر له ایران سره موافقه لرو او ددې موافقې په چوکاټ کي کیدای سي ډېر اغېزمن ګامونه واخلو.
اوسني نړېوال شرایط دامني چي دځینو طبیعي موادو دکارونې لپاره باید منظم سمیز تیاری ونیول سي،ځکه داهم حقوقي اوهم عملي اړخونه لري.
معادن او اوبه زموږ دهیواد دطبیعي پانګې ستره برخه جوړوي ،خوموږ ترې تراوسه کومه دپام وړ ګټه نه ده اخستې .
ځنګل زموږ هغه ستره طبیعي پانګه ده چي موږ ورڅخه ډېره ناوړه اوناچیزه ګټه اخستې.
#دعادلانه نظام لار#
اوسه به دایران اړیکو ته کتنه وکړو.
افغانستان له ایران سره ۹۷۸ کیلومتره پوله لری ترځنګ دی دواړو هیوادو ژبه، کلتور، دین، دود هم مشترک لری چی هر یو یی کولای شی په دی اړیکوکی ښه رول لوبولی شی همدارنګه د تاریخ په اوږدو کي افغا نستان او ایران په خپلو مینځوکي د ګاونډيتوب بیلا بیلی اړیکي در لودي ، کله به ښی اوکله به کړکیچنی او دیو بل په زیان وی. او دافغانستان دتیرو رژیمونه سره د ګاونډیتوب داصولود ښو اړیکو اوشو ژمنو که هغه سیاسی پرتوکولونه و واو که سوداګریزټړونونه وودوی تل په سپین سترګی سره تیری سرغړونی کړی په ایران کی دمیشت افغانانو نا قانونه اعدامول او دهغوی دشکنجو، توهینولو ترڅنګ ددواړو هیوادونو ترمینځ سرحدی تجاوزاتو چی دایران لخوا د برهان الدین ربانی په دوره کی ډیر سرحدی تجاوزات دهرات ولایت په سرحدی سیمو کی یی کړی او زمونږ دهیواد زیاته برخه خاوره یی لاندی کړی او د سرحداتو ټول اوصول او قوانین یی دپښو لاندی کړی همدارنګه دسوادګرو د مالونو او دتیلودټانکرونو په قصدی ټوګه ځنډول ،حتی دسیاسی مداخلی ترکچه پوری هم رسیدلی په تیره بیا کله چی دافغانستان دخلق دیموکراتیک نظام دزبرګو ځواکونو ،دنړیوالواودمنطقوی استخباراتی شبکو دتوطیو او دسیسو له امله سقوط وکړو او زمونږ غښتلی ملی اردو او نظام ویجاړ او له مینځ ولاړو ایرانی اخوندانواو دد
وی تالی څټوته زمینه برابره شو ترڅو زمونږپه ګران هیواد کی مداخلی وکړی او خپل روزل شوی ګوډاګیانوپه ذریعه کورنیو جنګونوته زمینه برابره کړه او ددوی دسیاسی ، لوژیستکی اقتصادی او نظامی مرستو په نتیجه کی په زرهاو هیوادوال دهزار ،پښتون او تاجک ، ازبک په نوم ووژل شول قومی ، مذهبی ،سمتی او لسانی تعصبات یی راوپارول او ددی ترڅنګ یی خپله فرهنګی ، سیاسی او اقتصادی مداخله ته لانوره زمینه برابره کړه خپلو ګوداګیانو ته یی روزنیز مرکزونه،فرهنګی مراکز او خصوصآ مذهبی مرکزونه تاسیس کړل او دهیواد په غږی او صوتی رسانیو او تلویزیونوکی خپلی اړیکی جوړی کړی او حتی دهغوی لپاره یی مادی او معنوی امکانات برابرکړل ترڅو دوی په اسانه ټوګه خپلی ژبه لپاره کار وکړی او دخپل سیاسی نفوذ ساحه پراخه کړی او دملی یووالی دحکومت هرهغی بنیادی او زیربنایی پروژو سره مخالفت ښودل دی دمثال په توګه دکاسه پروژو، دوریښمینو دلاری دپروژی ، دسلما بند پروژه په افغانستان کی د29 هیوادونو افتصادی کنفرانس (دکابل پروسه ) د سبوتاژولو ناکامه کوښښ چی د رستاخیزیانو په ذریعه لاریونونه او مظاهری کول دانقری سیاسی اتیلاف جوړول او اوس دښاغلی جمهور ریس لخوا دخپلواوبو دمهارولو دپلان په هکله غیرډیپلوماتیک او غیراصولی غبرګون یی ښه مثال کیداشی. دایران او افغانستان ترمینځ دشوی تړون په پنځمه ماده کی راغلی دی چې: افغانستان به داسې اقدام نه کوې چې ایران د هلمند د سیند د حقابې نه چې په د همدې معاهدې په دوهمه، دریمه او څلورمه ماده کې راغلي بعضا یا کاملا محروم کړي، خو افغانستان حق لري چې د هلمند سیند د پاتې اوبو څخه هر ډول چې وغواړي استفاده کولی شي. ماده کې دا هم راغلي چې ایران هیڅ ډول ادعا د هلمند په اوبو کې د هغې اندازې نه زیات چې ددي تړون مطابق تثبیت شوی ده نلري، حتی تردې چې که د اوبو نوره اندازه د هلمند په کوزنۍ دلتا کې میسره هم وي او د ایران تر استفادې لاندې هم راتلاي شي. (لیکوال: انجینر حبیب حاذق)
مونږ افغانانو ته دایران اوپاکستان دا بربنډی مداخلی او لاسوهنی او زمونږپه افتصادی اوپرمختیایی سیاستونو باندی ددوی نا دیپلوماتیکه غبرګونونه دتحمل وړندی کله چی دايران سره د محمد ظاهرخان په وخت کې د هلمند رود داوبو دويش ټړون کيدلو او دا مسله دوخت پارلمان کی دهیواد دځوانو سیاسی مبارزينو روڼ اندوپه وطن مینوافغانانو په ټول هيواد کې د مظاهرو په ترځ کې په کلکو ټکو دا تړون وغندلو. مونږ دښاغلی ډاکتر صیب محمد اشرف غنی داقتصادی پرمختایی سیاست خصوصآ دافغانستان دطیعبی زیرمو اود اوبو دسرچینو مهارولواو مدیریت کولوپلان ستاینه کوو او خپل ملاټړتری اعلان وو . او هم دجمهورریس نه غوښتنه کوو چی په دی ټړون دسره کتنه وکړی او دنړیوالو قوانینو اونورمونو سره دی دا مسله حل کړی. اوهمدارنګه دهیواد دټولو سیاسی ګوندونو،مدنی ټولنو،ملی شخصیتونو ، قومی مشرانو د ټولو ملی جبهو او اتیلافونو دمشرانو نه غوښتنه کوو چی دهیواد دملی ګټواوملی تمامیت په خاطر دخپلو سیاسی ،ګوندی ،سمتی ،ژینی ،مذهبی او قومی ګټونه تیری شی او ملی ګټو ته ترجیی ورکړی په یواواز سره دخپل منتخب حکومت او منتخب جمهورریس ملاتړی شی او دغه موجوده شرایط او اقتصادی چانس چی د جمهورریس دکامیابه بهرنی او اقتصادی سیاست له امله ترلاسه شوی دی اونړیوالو ملاټړهم دځانه سره لری او ګاونډیان یی سیاسی او اقتصادی انزوا سره مخ کړی دی اعظیمه ګټه پورته کړو او خپل ویجاړل هیواد سمسوره او اباد کړو او هيچا ته دا موقع ور نکړو چی نور ددی هيواه د طبعي شتمنيو نه ناجایزه گټه پورته کړي . او خپله لیکنه ددروند اوستاذ نعمان دوست په دغه لیکنی سره پای ته رسوم چی داسی لیکی :
که زه خطیب وای، هره جمعه مې د تقریر یوه برخه د اوبو اهمیت ته ځانګړې کوله.
خطیبانو!
تاسو ولې داسې نکوئ!؟
تاسو ته یې اهمیت نه دی معلوم؟
تاسو خو به دا آیت شریف بار بار لوستی وي او په ترجمه یې هم پوهیږئ:
وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ
دسرلوړی، سوکاله او پرمختللی متحد افغانستان په هیله
ماخذونه
ویکیپیډیا
تعلیم الاسلام ویب پاڼه ( دعبدالغفار جبیر لیکنه)
بی بی سی پښتو څانګه
ټاند ویب پانه
داستاذ نعمان دوست فیس بوک پاڼه
دنړیوال بانک داپور
#دعادلانه نظام لار#
ټول افغان ویبپاڼه
ګوګل
نوي افغانستان په نامه د څیړنو مرکز څیړنیز راپور

بامداد ـ دیدگاه ـ ۱/ ۱۷ـ ۱۷۰۷

د ايران ولس مشر حسن روحاني ته  

 محمد اقا کوچي

ټولو روڼ اندو سياسي ملي دموکراتو گوندونو مدني خوځښختونو افغان ولس تېره ورځ دايران د مشر حسن روحاني وېنا اودافغان خاوری دطبعي شتمنيواو پرمختگ خپله له دښمنې او کنې ډکه وړاند وينه اولاس وهنه په ډاگه کړه؟

حسن روحاني په ډانگپيلي توگه لوی غونډې کې وويل  موږ دافغانستان داوبو بندونه چی دکمال خان بند، د کجکي بند دسلما بند او نور جوړ کړي يا يې جوړوي بی تفاوته نه شو پاته کيدلای.

ايران  جمع پاکستان او يو شمېر نور تل په دی تورن دي چی دوی دافغان خاوری طبعي شتمنيو لکه اوبه ،ځنگولونه، معدنونه او نور دخپلو هيوادو د پرمختگ  لپاره وکاروي او افغان ولس تل په خپلو مينځو کې په يو نوم او بل نوم وجنگوي يو شمېر خپل اجنټان او غلامان کړي په اصطلاح اوبه خړې کړي او ماهيان ونيسي، دافغان ولس اوسني حاکميت او سياسيونو ته پکار ده چی د ايران او نورو گاونډيو هيوادونو چی زموږ له طبعي شتمنيو گټه اخلي اود ملکيت دعوا يې کوي په کله رښتني ځواب ور کړي،ولسونه ددی شاهدي ور کوي چی ايران او پاکستان دافغان خاوری ارضي تمايت او خپلواکې سره دشمني لري .

په تيرو څو لسيزو کې دايران ښکاره لاس وهنې نور د منلو وړ نه دي پاکستان او ايران زموږ د خاوری دښمنان وسلوال وي روزنه ور کوي مرستی ور سره کوي تر څو ددی هيواد ولس په نامنه سيمه بدل کړي اوبه، طبعي ځنگولونه معدنونه دوی چور اود خپل هيواد په پرمختگ کې ور څخه استفاده وکړي د کنړ، خوگېاڼو پکتېا  ځنگلونه څه شول ستا قميتي ډبری چيری اود چا په نوم په بهرنيو بازارونو کې پلورل کيږي؟ ستا د اوبو نه په کرهڼه او څښاک کې کوم هيوادونه گټه اخلي ؟چی اوس تاته د اوبو دبند جوړولو اجازه هم نه درکوي ځکه که موږ خپلې اوبه کنټرول کړو بريښنا توليد کړو شاړې ځمکې خړوب کړو ځنگلونه او معدنونه خپل کړو دا هيواد به ژر يو صادارتي هيواد شي دوارداتو پر ځای به هرډول صادرات ولرو  دا بيا د گاونډيانو لپاره د منلو وړ نه دي.

کله چی د ايران سره د محمد ظاهرخان په وخت کې د هلمند رود داوبو دويش جوجاړي کيدلو او دا مسله دوخت پارلمان ته وړاندی شوه ددی هېواد وتلو مبارزينو روڼ اندو هم په پارلمان اوهم ټول هيواد کې د مظاهرو په ترځ کې په کلکو ټکو  دا تړون وغندلو ځکه دخپلو طبعي منابعو ويشل او بل ته ورکول د ملي خيانت په ما نا دي او وو.

اوس په لنډو ټکو وايم چی ټول سياسي گوندونه او ملي شخصيتونه په دا ډول ملي مسلو کې بايد چپ پاته نه شي اود ايران او بل  هرهيواد چی زموږ د ملي شتمنيو دعوا کوي يا دافغان ولس دپرمختگ مخنيوی کوي بايد ټول په يوه پراخه جبهه کې راټول اود خپل هيواد پر وړاندی ددی ډول دشمنانه ځرگندونو  کلک مخالفت وکړي او هيچا ته ايجا زه ور نکړي چی نور ددی هيواه د طبعي شتمنيو نه گټه پورته کړي د هيواد په داخل کې هغه غلام صفته اودبل گوډاگيانو ته پر خوله داسی ځپېړه ورکړي چی دنورو دعبرت لامل شي.

بامداد ـ دیدگاه ـ ۱/ ۱۷ـ ۰۵۰۷

دیدگاه دیگران :

چرا تاجیکستان به صلح رسید، ولی جنگ در افغانستان ادامه‌ دارد؟

مخالفان دولت رسمی افغانستان بویژه در دوران درگیرها همیشه در پاکستان بودند، پایگاه‌ های امن داشته‌ اند، از پاکستان سربازگیری نموده‌اند، از پاکستان علیه دولت جنگ کرده‌اند و به جنگ ادامه‌ دادند. گذشته از آن، پاکستان در مرحله‌ هــای گوناگون در امور داخلی افغانستان مـداخـله می‌ نمایـد. زیر تاثیر عوامل گــوناگـون پاکستان عملاً به یک عامـل ادامه‌ جنگ در افغانستان مبدل شـده است.

قاسم شاه اسکندراف ، تحلیلگر مسایل افغانستان و آسیای میانه

امسال مردم تاجیکستان از بیستمین سالگرد امضای « سازشنامه استقرار صلح و رضایت ملی »  میان حکومت و اتحاد مخالفان تاجیک که به نام  «  روز وحدت ملی »  مسما گردیده، تجلیل نمودند. تاجیکان واقعاً توانستند در مهلت نسبتاً کوتاه  در جریان مذاکرات خود به توافق برسند و به جنگ داخلی پنج‌ ساله (۱۹۹۲-۱۹۹۷ترسایی )  خاتمه دهند که دستاوردهای بعدی جمهوری تاجیکستان و پیشرفت آن مدیون همین صلح و همین وحدت است.

بعضی از کارشناسان، صلح تاجیکان را یک پدیده بی ‌نظیر و یا کم‌ نظیر می‌ خوانند. در این نوشته می ‌خواهم به بعضی ویژه گی‌های اختلافات مسلّحانه در تاجیکستان  و افغانستان بپردازم که صلح را در تاجیکستان امکان‌پذیر ساخته ، اما با وجود تغییر نظام‌ ها در این ۴۰ سال اخیر در افغانستان هنوز از جنگ تا صلح فاصله زیادی به نظر می ‌رسد. تحلیل مقایسه‌ ای را می‌ توان در سه بعد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی انجام داد.

بُعـد  داخـلی
شرایط تاجیکستان در ابتدای دهه ۹۰ ترسایی که در آن اختلافات به خشونت کشیده شد، با وضعیت افغانستان فرق می‌ کرد. در تاجیکستان گروه‌های مسلحِ درگیر اساساً جنبه محلی داشتند و فقط بعد از اجلاسیه ۱۶ شورای عالی ـ پارلمان ،  که رهبری مخالفان اسلامی به افغانستان رفت، اتحادی به نام اتحاد مخالفان تاجیک  شکل گرفت و تقریباً مخالفان یکدسته شدند که بعداً این یکدسته گی در عمل به روند مذاکرات مساعدت نمود.
در افغانستان چنین یکدسته گی در میان نیروهای مخالف دولت هیچ ‌گاه وجود نداشت. در جریان جنگ به مقابل نیروهای شوروی و حکومت تحت حمایت آن در کابل گروه‌های مختلف پراقتدار نظامی و سیاسی شکل گرفتند که همیشه در میان خود اختلاف داشتند و این اختلافات حتا بعد از به قدرت رسیدن مجاهدین به آنها امکان تأمین صلح و ثبات و تشکیل دولت متمرکز را نداد و جنگ داخلی به مرحله نو وارد گردید. طالبان هم که در مرحله اول یک دسته بودند، امروز به چند گروه تقسیم شده‌اند و گذشته از آن، بیش از ۲۰ گروه ستیزه‌ جو در این کشور فعالیت دارند که این امر بی ‌شبهه روند مذاکرات و صلح سازی را دشوار کرده است.
یکی از عامل‌های مهم ادامه‌ نزاع در افغانستان پیچیده گی بافتار اجتماعی، اختلاف‌های قومی، منطقه‌ ای، سمتی، زبانی وغیره است و به نظر می ‌رسد این کشور با یک بحران عمیق هویتی روبرو است. به تعبیری می ‌توان گفت که در افغانستان هیچ  قومی حتا نیم جمعیت کشور را تشکیل نمی ‌دهد و این کشور اصلاً کشور اقلیت‌ها است.
در افغانستان ظاهرا هدفمندانه نوعی از پدیده تاریخی و اجتماعی‌ توجیه شده که رکن بنیادی آن را اصول و ارزش‌های سنتی بیش تر یک قوم تعریف می ‌کند و به مقام دیگر قوم‌ ها به تعبیری کمتر توجه می‌ شود. این وضعیت در حالی است که در چندین ده‌ ساله اخیر سطح آگاهی و خودشناسی ملی این قوم‌ها خیلی بالا رفته و سیاست ‌های تبعیض ‌گرانه نمی‌ تواند باعث عکس‌العمل آنها نگردد.
در قیاس با افغانستان، در تاجیکستان چنین اختلاف‌های هویتی و فرهنگی و زبانی وجود نداشتند. مشکل اساسی تاجیکستان مشکل سیاسی، آمیخته با عامل‌های منطقه‌ گرایی و یا محل‌ گرایی بود، نه قومی و یا اِتنیکی.
عامل دیگری که می ‌توان گفت به صلح در تاجیکستان مساعدت نمود، این است که در فرصت نسبتاً کوتاه طرف‌ها با میانجی گری کشورهای ذیدخل و زیر چتر رهبری سازمان ملل متحد به مذاکرات آغاز نمودند. یعنی نگذاشتند که نزاع، به اصطلاح « کهنه » (مزمن) و اختلاف‌ها عمیق‌ تر شوند. پایگاه اجتماعی مخالفان اسلامی تاجیک و جغرافیای فعالیت آنها محدود بود که این واقعیت هم در مذاکرات صلح نقش مساعدت کننده‌ای ایفا نمود.
از سوی دیگر، تمایل رهبران اصلی دو طرف برای دیدار با یک دیگر از اهمیت زیادی برخوردار بود. امام علی رحمان و سید عبدالله  نوری در افغانستان و ایران ملاقات و بغل‌ کشی کردند و این ملاقات ها در عمل توانست یخ‌ ها را در روابط  دو طرف آب کند، بعضی عقده‌ها را بشکنند، اعتماد را به وجود بیاور د؛ و تلاش ها برای حل مشکلات را آسان ‌تر سازند.
در افغانستان اما نزاع بسیار "« کهنه »  شده است، مخالفت‌ها عمیق و فراگیر شده‌اند. تقریباً یک نسل افغان‌ها در شرایط جنگ تولد شده و به  وایه رسیده است (بزرگ شده‌ اند) و تا جایی به آن عادت کرده است.
از سوی دیگر در طول سال‌ های طولانی جنگ، هیچ زمینه ‌ای برای ملاقات رهبران طالبان  با رییسان جمهوری افغانستان مهیا نشده است، بین آنها هیچ اعتمادی وجود ندارد. این امر نمی ‌تواند به روند صلح سازی مشکل ایجاد نکند.

بُعـد منطقه ‌ای
هم  در ادامه‌ جنگ و هم در صلح نقش کشورهای منطقه، به خصوص کشورهایی که به آن جا مخالفان مسلّح پناه می‌ برند و از آن جا فعالیت‌ های مسلحانه خود را ادامه‌ می ‌دهند، خیلی مهم  و معین ‌کننده می ‌باشد.
مخالفین مسلّح تاجیک به افغانستان پناه بردند و پایگاه‌ها  ساخته، دولت تاجیکستان را چندین سال زیر فشار قرار دادند. اما چند عامل به اصطلاح « افغانی »  بود که زیر تاثیر آنها مخالفان به مذاکرات و نهایت به امضای سازشنامه با حکومت راضی شدند.
راهبران دولت اسلامی وقت افغانستان برهان‌الدین ربانی و احمد شاه مسعود صادقانه تلاش نمودند، تا راهبران نیروهای مخالف دولت را به مذاکرات با حکومت امام علی رحمان جلب نمایند. در حالی که رهبران مخالف حکومت تاجیکستان امید داشتند دولت اسلامی افغانستان برای جنگ با حکومت تاجیکستان به آنها کمک نماید.
اما برخلاف انتظاری ‌های آنها  در هر فرصت مناسب در افغانستان به آنها گوشزد می‌ کردند که « اگر با جنگ چیزی به دست می ‌آمد، در افغانستان به دست می ‌آمد. شما کشورتان را به افغانستان دوم تبدیل ندهید، بروید با حکومت امام علی رحمان صلح کنید.»...

عامل دیگر افغانستان  این بود که واقعیت جنگ افغانستان، خرابی کشور از جنگ، دربدری‌های مردم، قشاقی و خشونت حتا یک قسم مخالفان اسلام گرای تاجیک را زیر تاثیر قرار داد و به مذاکره و صلح مایل نمود.
ایران هم که راهبران اتحاد مخالفان تاجیک بیش تر در آنجا اقامت داشتند و از نفوذ زیادی برخوردار بودند برای به نتیجه رسیدن مذاکرات بین تاجیکان و ختم جنگ در تاجیکستان مساعدت نمود.
در نهایت، زیر تاثیر این و دیگر عامل‌ها هم راهبران دولت تاجیکستان و هم مخالفان درک نمودند که ادامه‌ جنگ می ‌تواند تاجیکستان را همچون دولت مستقل در ورطه نابودی قرار بدهد، تاجیکان را دست ‌نگر کشورهای دیگر سازد ؛ و تاجیکستان از نقشه سیاسی جهان پاک شود. همه این، راه مذاکره و مصالحه را هموار ساخت.
مخالفان دولت رسمی افغانستان بویژه در دوران درگیرها همیشه در پاکستان بودند، پایگاه‌ های امن داشته‌ اند، از پاکستان سربازگیری نموده‌اند، از پاکستان علیه دولت جنگ کرده‌اند و به جنگ ادامه‌ دادند. گذشته از آن، پاکستان در مرحله‌ های گوناگون در امور داخلی افغانستان مداخله می‌ نماید. زیر تاثیر عوامل گوناگون پاکستان عملاً به یک عامل ادامه‌ جنگ در افغانستان مبدل شده است. اگرچه مقامات پاکستانی ادعا های دخالت در درگیرهای افغانستان راعلیرغم اظهارات مقمات کشورهای غربی در این باره همواره رد می‌کنند.
البته این که سیاست پاکستان زیر تاثیر کدام عامل‌ ها شکل گرفته است و تا کدام سطح ادامه‌ جنگ به منفعت پاکستان است، مساله جداگانه است که شرح بیش تری را می‌ خواهد. اما آنچه که امروز واضح است، آن است که سیاست پاکستان  در مورد آوردن صلح  در افغانستان صادق نیست و حرف دولتمردان، بخصوص نظامیان این کشور، با عملشان فرق دارد.

بُعـد بین‌ المللی
یکی از عامل‌ های دیگر ادامه‌ جنگ هم در تاجیکستان  و هم در افغانستان بُعد بین‌المللی و یا عامل ژیوپلیتیکی آن است که در روند صلح‌ سازی تاثیر مستقیم می ‌گذارد.
در نزاع تاجیکستان، بی‌ شبهه کشورهایی بودند که طرف ها را کمک می ‌کردند و عملاً در گسترش جنگ نقش داشتند. اما کشورهایی که مستقیماً درگیر در نزاع تاجیکستان کمتر بودند و رقابت‌های ژیوپلیتیکی در منطقه آسیای مرکزی و بخصوص تاجیکستان به این شدتی نبود که در افغانستان هست. بخصوص مناسبات روسیه  و امریکا در آن دوران در مقام مقایسه نسبتاً عادی بود.
به هر صورت، هیچ کشوری به طور جدی کوشش نکرد، تا از مخالفان اسلام‌ گرای تاجیک به حیث ابزار برای پیاده ساختن هدف‌های خود در تاجیکستان استفاده نماید. کشور دیگری که با حزب نهضت اسلامی تاجیکستان رابطه داشت، جمهوری اسلامی ایران بود. اما جریان مذاکرات بین تاجیکان نشان داد که ایران واقعا  برای به نتیجه رسیدن مذاکرات و تامین صلح و ثبات در تاجیکستان در آن زمان مساعدت نمود.
به غیر از افغانستان و ایران نقش روسیه در روند مذاکرات و امضای سازشنامه عمومی استقرار صلح و رضایت ملی برجسته است. اگر راهبران دولت اسلامی افغانستان و ایران پای سران اتحاد مخالفین تاجیک را به مذاکره کشیده باشند، چنانچه از نوشته‌ های آدامشین، عسکر آقایف و خاطرات دیگر آگاهان سیاسی برمی ‌آید، راهبران وقت روسیه، قرقیزستان و بعضی دیگر از کشورهای منطقه به دولت تاجیکستان مشورت و مصلحت می ‌دادند، تا در جریان مذاکرات راه مصالحه و گذشت را در پیش بگیرد.
خلاصه، به نظر می‌رسد که ادامه‌ جنگ و ناآرامی بعد از اجلاسیه ۱۶ شورای عالی تاجیکستان در سال ۱۹۹۲ترسایی  به منفعت هیچ کشوری نبود و از این خاطر همه کشورهای ذینفع زیر رهبری سازمان ملل متحد کوشش کردند، تا با میانجی گری خود یک نمونه موفق صلح سازی را در تاجیکستان ثبت تاریخ سازند.
اما شرایط افغانستان خیلی فرق می‌ کند. افغانستان یک منطقه حساس ژیوپلیتیکی است که کشورهای گوناگون درآن منفعت دارند و عملاً رقابت‌های این کشورها در عرصه جهانی در نزاع افغانستان واضحا انعکاس می‌یابد.
از یک طرف، اختلاف‌های هند و پاکستان در کشمیر، اختلاف‌های ایران و عربستان سعودی در جهان اسلام، اختلاف‌های روسیه و امریکا  وغیره خیلی جدی می ‌باشند که به نوعی نمود خود را در افغانستان نشان می دهد.
امریکا با بهانه حمَلات تروریستی ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ ترسایی حضور نظامی خود را در افغانستان تامین نمود و در پی بنیاد پایگاه‌های نظامی دایمی می‌ باشد که به هیچ وجه نه روسیه، نه ایران و به احتمال قوی چین و پاکستان هم آن را نمی توانند تحمل کنند. ادامه‌ جنگ حالا بهانه‌ای است که حضور نیروهای خارجی را در این کشور تامین می‌ کند.
همین طور، اختلافات ژیوپلیتیکی کشورها و کوشش حفظ منفعت‌هایشان در افغانستان باعث آن شده که از جنگ‌های نیابتی کار بگیرند، گروه‌های افراطی و تروریستی را کمک مالی نموده، و از آنها همچون ابزار استفاده کنند.
رقابت‌ها در افغانستان همچنین دارای بُعد اقتصادی می‌ باشند و به رقابت ها می‌ افزاید و تلاش ها برای کاهش خشونت ها و رقابت ها را با مشکلاتی دچارمی ‌کند.
اما در سال‌های ۹۰ قرن گذشته منفعت کشورهای ذیدخل در نزاع تاجیکستان به مثل روسیه، دولت وقت افغانستان، کشورهای منطقه آسیای مرکزی و ایران، به هم آمدند، زیرا در صورت ادامه‌ جنگ آتش آن می ‌توانست به آن کشورها هم گذرد. از این خاطر، آنها جانب‌های درگیر جنگ را سر میز مذاکرات شاندند و به خاطر رسیدن به توافق نهایی به روند صلح مساعدت کردند.
به نظر می‌ رسد که با گذشت زمان پیچیده گی خشونت ها و درگیرها در افغانستان بیش تر می ‌شود و اختلافات کشورها منطقه ای و فرامنطقه ای که می توانند در عمل به حل آن کم کنند بیشتر شده است و در عمل شانس کاهش تنش ها را دستکم در کوتاه مدت کمتر می کند.

 بامداد ـ دیدگاه ـ ۳/ ۱۷ـ ۱۳۰۷

نقش جنرال پاکستانی در طرح نظامی منطقه‌ ای عربستان سعودی

ناصر جانجوا، مشاور امنیت ملی پاکستان می گوید : 

انتصاب لوی درستیز پیشین ارتش به فرماندهی ارتش اسلامی فرصتی گران ‌بها برای کشور پدید می ‌آورد تا برای « امت مسلمان » فعالیت کند.

جنرال رحیل شریف، لوی درستیز پیشین ارتش پاکستان، برای یافتن شغل بعدی مجبور نشد وقت زیادی بگذارد. دولت عربستان سعودی او را به ‌فرماندهی به‌ اصطلاح « ارتش اسلامی»ای که از مدتی پیش در حال شکل ‌گیری بوده است، برگزید. این ارتش اسلامی  پیشنهادی، در ظاهر گویا اتحادی ضد تروریزم با شرکت ۳۹ کشور سنی مذهب است که بودجه اصلی آن را پادشاهی عربستان سعودی و کشورهای ثروتمند حاشیه خلیج تامین می ‌کنند. مرکز فرماندهی این اتحاد نظامی درشهر ریاض، پایتخت عربستان سعودی، خواهد بود.

عربستان سعودی طرح تشکیل این ارتش را در دسامبر سال ۲۰۱۵ ترسایی دو سال پیش و پس از آغاز جنگ فرسایشی بر ضد کشور هم‌ جوارش، یمن، اعلام کرد. هدف تعیین‌ شده در تشکیل این ارتش اسلامی که رسانه‌ های منطقه آن را « ناتوی مسلمانان » نامیده‌اند؛ گویا جنگ بر ضد افراط‌ گرایی و تروریزم در منطقه خاورمیانه و  شاخ افریقا  است. درحال‌ حاضر، ایتلافی از این ارتش ( با ارتش‌ های دیگر)، به ‌رهبری عربستان، سرگرم جنگ فرقه‌ ای در یمن است.

بین کشورهایی که در این اتحاد عضویت دارند، از مصر، ترکیه و پاکستان ،  که همه گی نیروی‌های نظامی‌ای قدرتمند دارند،  می‌توان نام برد. حتا کشور نیجریه  که نظام سیاسی آن جمهوری‌ای سکولار یا دولت غیردینی با جمعیتی مسلمان و مسیحی همسنگ دارد، حمایت اش را از این اتحاد اعلام کرده است. محمدو بوهاری، رییس‌جمهور این کشور، دو سال پیش در دیداری رسمی از عربستان سعودی حمایت از این اتحاد را اعلام کرد. این تصمیم بدون رایزنی با نهادهای قانون ‌گذاری کشور یا حتا همکاران رییس  ‌جمهور در هیات دولت گرفته شد و مردم را غافل ‌گیر کرد. او در توجیه این تصمیم گفت: « ما بخشی از این اتحاد هستیم، زیرا در نیجریه تروریست‌هایی داریم که ادعا می ‌کنند اسلامی هستند. از این جهت، اگر برای جنگ با تروریزم ایتلافی اسلامی وجود دارد نیجریه بخشی از آن خواهد بود زیرا ما خود قربانی تروریزم اسلامی هستیم.» از آن موقع تا اکنون، دولت نیجریه به‌ سبب درگیری با گروه تروریستی « بوکو حرام  » و پا گرفتن جنبش جدایی ‌طلبان در جنوب کشور که خواهان تشکیل کشوری مسیحی ‌اند، در رابطه با این تصمیم درواقع اقدامی عملی‌ درپیش نگرفته است.

در حقیقت برخی از دولت‌ها، هنگامی که عربستان نام کشورشان را در فهرست نخستین این مشارکت نظامی آشکار کرد، شگفت‌ زده شدند. پاکستان، باوجود اینکه عربستان اعلام کرده  بود که این کشور بخشی از ایتلاف به‌ رهبری عربستان در جنگ علیه یک کشور مسلمان همدست است، از گسیل نیرو به یمن سرپیچی کرد. چنین می ‌نماید که دولت نوازشریف در آن زمان تصمیم خردمندانه‌ ای گرفت. با نگاهی به  گذشته و باتوجه به ‌این واقعیت که هنوز نشانه ا‌یی از پایان جنگ در یمن دیده نمی‌ شود، و این درگیری نابرابر به بزرگ ‌ترین بحران انسانی حتا بزرگ ‌تر از بحرانی که دامن ‌گیر سوریه شده انجامیده است، چنین تصمیمی حرکتی تردستانه و دلاورانه شمرده می ‌شود. با این حال، پاکستان در حدود یک ‌هزار سرباز پیاده‌ نظام برای آموزش سربازان سعودی به منطقه‌ ایی در عربستان نزدیک به مرز یمن، فرستاده است. ارتش پاکستان از مدت‌ ها پیش در حفظ کارایی امنیت داخلی و ورزیده گی نیروهای نظامی عربستان و بحرین در مقام وردست آن‌ها بوده است.

پارلمان پاکستان در سال ۲۰۱۵ ترسایی  به ‌اتفاق آرا تصمیم گرفت تا به کارزار نظامی به‌ رهبری عربستان در یمن نپیوندد. انور قارقاش، وزیر امور خارجه امارت متحده عربی، به ‌طور آشکار از این تصمیم پاکستان در آن زمان انتقاد کرد و گفت، با وجود کمک‌ های اقتصادی کشورهای خلیج در زمینه‌ های گوناگون به پاکستان، پاکستان از عمل متقابل در برابر درخواست کمک نظامی به این کشورها کوتاهی کرده است. پی‌آیند اظهارنظر وزیر امور خارجه امارات * کدورتی گذرا میان ابوظبی و اسلام‌آباد بود . از کشورهایی که از برخورد سیاسی بین دو کشور فرصت‌ طلبانه بهره ‌برداری کرد هند بود. امارات متحده عربی مناسبات خود با هند را بهسازی و تعهد کرده است که میلیاردها دلار در طرح‌ های مالی و زیربنایی در این کشور سرمایه‌ گذاری کند. شیخ محمد ابن زاید آل نهیان، امیر و حاکم امارات متحده عربی، مهمان اصلی امسال در جشن روز جمهوری در دهلی ‌نو بود. عربستان سعودی نیز پس از پاسخ منفی پاکستان به تقاضای آن برای گسیل پیاده ‌نظام به یمن، مناسبات خود با هند را  تقویت کرده است.                                                       

از بیانیه دولت پاکستان درباره پذیرفتن مقام فرماندهی ارتش اسلامی از سوی رحیل شریف پس از بازنشسته گی از ارتش، چنین برمی ‌آید که رحیل شریف این تصمیم را بدون در میان گذاشتن با دولت گرفته است. اما حالا دولت پاکستان می‌ گوید اجازه پذیرش این مقام را پس از اینکه پادشاه عربستان به‌ طور شخصی این تقاضا را کرد به رحیل شریف داده است. طبق قانون در پاکستان، فرماندهان ارشد ارتش پاکستان تا دو سال پس از بازنشسته گی از پذیرفتن ماموریتی خارج از کشور منع شده‌اند، ولی دولت پاکستان در مورد این فرمانده بازنشسته ارشد ارتش استثنا قایل شده است.

رهبران غیرنظامی پاکستان با وجود پیوندهای نزدیک با خاندان سعودی از این امر به‌ خوبی آگاه بودند که درگیرشدن غیرضروری در کشمکش‌ های جدایی‌ طلبانه در یمن در درازمدت می‌ تواند زیان ‌بخش باشد. امروز در خود پاکستان این تقسیم‌ بندی‌های جدایی‌ طلبانه روز به‌ روز گسترده ‌تر می‌ شوند. وانگهی پاکستان مرزی طولانی با ایران دارد که اکثریت جمعیت اش شیعه‌ اند. اکنون حاکمیت عربستان و متحدان محافظه ‌کارش، جمهوری اسلامی ایران را به ‌چشم دشمن می ‌بینند. این می ‌تواند دلیلی باشد که چرا کشورعمان تنها کشوری در خلیج است که همراه دو کشور دیگر( عراق و سوریه ) هنوز به این ارتش اسلامی پیشنهاد شده از سوی عربستان، نپیوسته است. در گردهمایی سران « اتحادیه عرب »  در اردن که به تازه گی برگزار شد، قطعنامه ا‌یی در آن تصویب شد که دخالت خارجی در کشورهای منطقه را محکوم می ‌کند. البته اشاره آن‌ ها نه به ایالات متحده یا قدرت‌های اروپایی؛ بلکه به جمهوری اسلامی ایران است بی ‌اینکه نامی از آن برده شود. بهرام قاسمی، سخن گوی وزارت خارجه ایران، در واکنش به این قطعنامه اتحادیه عرب، گفت: « با وجود تجربه‌ های گذشته، گروه‌ بندی مذکور به‌ رهبری عربستان سعودی به‌ جای توجه به گره‌های اصلی در منطقه و دنیای اسلام به تشخیص نادرست میان دوستان و دشمنان منجر می‌گردد.» 

چراغ سبز نشان دادن دولت پاکستان به رحیل شریف برای گرفتن رتبه تازه‌اش(  پس از اعلام رسمی آن در مجلس در هفته گذشته ) به دامن زدن انتقادهایی گسترده‌ در سراسر کشور انجامید. سودهای سیاسی و اقتصادی حاصل برای هند در پی برقراری مناسبات نزدیک ‌تر با عربستان و امارات متحده عربی، می ‌توانند مهم ‌ترین عامل در تصمیم دولت پاکستان در رابطه با رتبه تازه رحیل شریف باشند. تصمیم دولت پاکستان با وجود رای یکپارچه پارلمان برای نفرستادن نیرو به یمن انجام گرفت. پارلمان این کشور همچنین قطعنامه دیگری تصویب کرد که در آن از دولت می ‌خواهد تا پاکستان در کشمکش‌های یمن « باید بی‌ طرفی خود را حفظ کند.»

خواجه عاصف، وزیر دفاع پاکستان، گفت که تصمیم اجرایی شدن این مقام رحیل شریف یک « تصمیم اداری»  بود و مدعی شد که هیچ پیوندی با درگیری در یمن ندارد. دگروال بازنشسته ناصر جانجوا، مشاور امنیت ملی پاکستان،  که با دم‌  ودستگاه‌های نظامی رابطه‌ ایی تنگاتنگ دارد، تصمیم دولت را موجه نشان داد. او گفت انتصاب لوی درستیز پیشین ارتش به فرماندهی ارتش اسلامی فرصتی گران ‌بها برای کشور پدید می ‌آورد که برای « امت مسلمان » فعالیت کند. او این ادعا را مردود دانست که، چنین تصمیمی ایران را برآشفته خواهد ساخت. ایتلاف نیروهای اسلامی با مسئولیت رحیل شریف، چشم‌پوشیِ اسلام‌آباد از تقاضای گسیل نیروی نظامی پاکستان به جنگ ‌های به‌ راه انداخته‌ شده از سوی عربستان در کشورهای همتای مسلمان را ممکن است دشوارکند.  

مخالفان گفته‌ اند که هیچ تصمیمی نمی ‌تواند بدون رضایت پارلمان گرفته شود. « حزب جنبش برای عدالت »، به‌ رهبری عمران خان، همراه با حزب عمده اپوزیسیون یعنی « حزب مردم پاکستان »، مخالفت پرسروصدای‌شان را با چنین حرکتی نشان داده‌ اند.

ایران که این پیش‌ قدمی عربستان سعودی را به ‌طور مسلم به‌ زیان خود می ‌بیند، به ‌شدت و بی ‌پرده آن را موردانتقاد قرار داده است. تصمیم گماشتن رحیل شریف به‌ رهبری گروه‌ بندی نظامی ‌ای به‌ سرکرده گی عربستان پیش از به ‌آگاهی رساندن رسمی آن، از سوی دولت پاکستان به ‌اطلاع ایران رسانده شده بود. نوازشریف، نخست‌ وزیر پاکستان،سرتاج عزیز، مشاور خود در امور خارجی، را در ماه فبروری ، راهی تهران کرد تا دولت روحانی را از تصمیم دولت اش مطلع کند. در همین حال، رحیل شریف ادعا می ‌کند که او تنها فردی خواهد بود که در مقام فرمانده کل این ایتلاف نظامی تصمیم‌ گیری‌های نهایی را انجام خواهد داد. او گفته است کوشش خواهد کرد جمهوری اسلامی ایران را نیز به پیوستن به این گروه وادارد. او اصرار دارد هدف این پیمان نظامی را نبرد با تروریزم   نشان دهد. علاالدین بروجردی، رییس  کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی پارلمان ایران، که در ماه جنوری ۲۰۱۷  برای دیداری به پاکستان رفته بود به رسانه‌ های پاکستانی گفته بود هدفِ پیمان نظامی به‌ سرکرده گی عربستان سعودی « تنها برای کشتن مردم بی‌ گناه » در یمن است و « بنابراین کسی مایل نیست بخشی از این ایتلاف باشد.» مهدی هنردوست، سفیر ایران در پاکستان، هشدار داد که چنین رویدادهایی برای مناسبات دوجانبه  ایران و پاکستان مشکل‌ ساز خواهد شد. رهبران جامعه شیعیان پاکستان هم این تصمیم را مورد انتقاد قرار داده‌اند.

فواد چاودری، سخن گوی « حزب جنبش برای عدالت »  (تی‌ پی‌ آی)، گفت نماینده گان این حزب مساله انتصاب نهانی رحیل شریف را در پارلمان پیش خواهند کشید. این سخن گو در ادامه گفت، اتحاد نظامی به ‌سرکرده گی عربستان سعودی برای مقابله با ایران است و جدایی‌ های موجود بین جامعه‌ های سنی و شیعه  در پاکستان را بیش تر خواهد کرد. او خطاب به دولت یادآوری کرد که، پاکستان تعهد کرده است در درگیری‌های غرب آسیا ( که نه‌ تنها پای ملت‌ های مسلمان منطقه بلکه قدرت‌هایی بزرگ مانند ایالات متحده امریکا و روسیه را نیز به ‌میان کشیده است) بی‌ طرف باقی بماند. فرهاتوالله بابار، دبیرکل حزب مردم پاکستان، گفت دولت پیش از تصمیم باید مجلس را آگاه می ‌ساخت. به‌ هرحال، دولت نوازشریف هنوز ادعا می‌ کند که تغییری در سیاست جاری دولت انجام نگرفته است و نیروهای نظامی پاکستان در هیچ شرایطی به کشورهای مسلمان دیگر گسیل نخواهند شد. /« پیپل دموکراسی »

* امارات متحده عربی، اتحادی از هفت شیخ‌ نشین کوچک به نام‌ های ابوظبی، دُبی، شارجه، عَجمان، فُجِیره، رأس‌الخِیمه، اُم‌القوین است. درعین‌حال  ابوظبی ، یکی از این شیخ ‌نشین‌ها، پایتخت امارات نیز است.

بامداد ـ دیدگاه ـ ۳/ ۱۷ـ ۰۳۰۷