درمورد سجایای محصل استقلال افغانستان اعلیحضرت امان الله خان
محمد ولی
استرداد استقلال افغانستان یکصد وشش سال قبل از امروز و سومین شکست امپراطوری بریتانیای کبیر حادثه ای پرآوازه و اثرگذار در جهان و مستعمرات انگلیس بود .
اعلیحضرت امان الله شاه درجهان شخصیتی شد که مورد تعجب جهانیان قرار گرفت ، محققین در مورد ابعاد زندگی و دولتداری وی تحقیقات و مطالعات زیادی نمودند، کتاب ها نگاشته شد ، سر مقاله ها و مقاله های تحلیلی اخبار و جراید جهان معطوف به آن گردید ، زیرا حصول استقلال افغانستان بحیث یک کشور کم نفوس و عقب مانده از امپراطوری انگلیس که بر نیم کره زمین و ششصد میلیون نفوس تحت استعمار حکم میراند حادثه ساده جلوه نمی کرد.
دراین نو شته به نقل از برخی منابع خارجی و داخلی نظریات محققین بدون تصرف ذکر میگردد :
۱ـ از کتاب آتش در افغانستان نوشته محقق امریکایی خانم ریه استوارت میل :
نویسنده که برای تحقیق این دوره تا ر یخی به افغانستان امده بود به نقل از مهدی فرخ نویسنده و دیپلومات ایرانی می نویسد :« امان الله خان زبان ترکی را فرا گرفته بود ... وقتیکه متصدی نیابت سلطنت می شد، نهایت جدیت و مراقبت را در رفاهیت محبوسین و حتی ملاقات های محرمانه با آنها داشته و از سپاهیان خیلی ها جلب قلوب می نمود . او بسیار فعال و کارکن و حدی و با هوش و صبور وبرده بار بود .»
ریه استوارت میل می نگارد : « امان الله خان با پوشیدن لباس عادی ، پیراهن و تنبان ، لنگی و کلاه و پوستین به سماوارها ، چایخانه ها میرفت و با مردم مخلوط میگردید ... در زمان سلطنت خود عین رویه و ردش را تعقیب میکرد .» ص ۶ کتاب
۲ـ ازکتاب ظهور و سقوط اعلیحصرت امان الله خان نوشته ک، پیکار پامیر :
نویسنده به نقل از کتاب اصلاحات و انقلاب ۱۹۲۹نوشته لیون پلاداد مینویسد :« نطر عبدالغنی نام را که اعلیحضرت را از نزدیک میشناخت چنین مینویسد" امان الله خان جوانی است سی ساله ، تنومند و سالم با قامت متوسط ، مو وچشمان سیاه ، صاحب شخصیت جالب و محبوب و حاکم بر اعصاب و حرکات خویش ، شخصی است خیلی کارکن و زحمتکش ، از هشت صبح تا نیم شب مصروف کار مملکت و صرف سه ساعت برای صرف غذا ، موتر سواری و ادای مراسم مذهبی خویش تخصیص داده است . ذهن روشن و خالی از تعصب داشته و در امور اجتماعی و سیاسی معلومات قابل ملاحظه دارد. »
کسی بنام جوزف گستنی نوشته است :« امان الله شخصی است وطن پرست، فعال و تشنه آزادی مردم خویش ... از نعمت قوای معنوی بزرگی برخوردار است ، شخصی است شجاع و دوربین ، اکنون مشغولیت خیلی بزرگ که عبارت از اتحاد مسلمین است روی دست دارد .» ص ۴۲ و۴۳ .
نویسنده کتاب می نگارد :« امان الله خان شراب نمی نوشید و عیاشی و زن بارگی نمی کرد، انرژی سرشار برای کار داشت و تا نیمه های شب مصروف انجام امور مملکت می بود » ص ۴۰ .
" بهترین و روشن ترین تصویر از شخصیت و سجایای اعلیحضرت امان الله خان را شخصی بنام ( ا. ص.) بدست داده که با شاه جوان بسیار نزدیک بوده و در شماره بیست و نهم ماه اسد سال سیزده صد و دوی شمسی « امان افغان » نیز به چاپ رسیده است . حضرت امان الله خان ... آتشین و عصبی مزاج ، متواضع، فوق العاده ذکی ، سریع الانتقال ، ظریف و نکته دان است ، مخاطب خود را ضرور مسخر می سازد... بر منبر و کرسی چنان به موفقیت خطابه می خواند که جمهور را به گریه می آورد. تینس بازی می کند، پیانو می نوازد ... بالذات امامت می کند. بعضی وقت باعلما صحبت می نماید ... بر منبر با دستار ملی و شمشیر بالا می شود و می گوید امیر ها باید خود شان خطبه بخوانند ... در سینه اش یک دل صاف پر از مسلمانی در جنبش هست ، در خطبه های خود همیشه حضار را به اتحاد توصیه می کند... در آخر با این تضرع از منبر فرود می آید:
خداوندا! با این عاجز مجاهد فی سبیل الله توفیق رفیق گردان ... او می گوید بدون استقلال زندگانی یک قوم ممکن نیست » ص ۴۳ و ۴۴ .
« بعضآ به تبدیل قیافه به بازار می آید با مردم شانه به شانه می خورد... امیر از کلاه گرفته تا بوت و لباس خود را از ساخت محلی وطنی می سازد، ساخت داخله را خیلی به تعصب ترویج می‌دهد .» ص۴۷
۳ـ فریزر تتلر که مدتی در زمره هیات سفارت انگلیس در کابل کار کرده است در کتابی که راجع به افغانستان نگاشته است اعلیحضرت را چنین تعریف می کند: « اعلیحضرت امان الله خان شخصیت حیرت آوری دارد فدا کار و زحمتکش است ... با شوق و ذوق تمام می کوشد منافع ملی خود را تامین و برای افغانستان موقعیتی در بین ملل آزاد جهان قایم سازد .... » ص ۴۳ .
۴ـ از کتاب سفرهای غازی امان الله خان در دوازده کشور آسیا و اروپا تالیف عزیزالدین وکیلی فوفلزایی :
« امان الله خان در سفر اروپایی اش در المان از میدان هوایی برلین و نمایش پرواز های طیارات عسکری بازدید کرده بود . رییس الوزرا المان به این مناسبت دعوتی ترتیب داد که در آن خطاب به امان الله خان گفته بود " امروز که قاید و قهرمان بزرگ افغانستان ، مطابق ذوق خاص خودشان از میدان هوایی برلین و نمایش پرواز طیارات و موزیم عسکری ... را از نظر گذراندند و امشب این دعوت رییس الوزرا المان را پذیرفتند ، ما تقدیم این تحفه را که فقط یک فروند طیاره یونکرس است به نام هدیه عسکری و بنام دولت المان به پیشگاه آن سرفرمانده سرعسکر ملت افغانستان ارمغان می کنیم، این مشابه دسته گلی است که مقابلتآ از جانب عالم عسکری المان به بیرقدار غیور آن ملت عسکر سپرده می شود .» ص ۱۰۲
علامه اقبال شاعر فارسی زبان هند در پیام مشرق که آنرا پیشکش اعلیحضرت امان الله خان کرده است در وصفش،چنین می گوید:
ای امیر کامگار ای شهریار
نوجوان و مثل پیران پخته کار
چشم تو از پردگی ها محرم تست
دل میان سینه ات جام جم است
عزم تو پاینده چون کهسار تو
عزم تو آسان کند دشوار تو
همت تو چون خیال من بلند
ملت صد پاره را شیرازه بند
هدیه از شاهنشان داری بسی
لعل و یاقوت گران داری بسی
ای امیر ابن امیر ابن امیر
هدیه ای از بینوایی هم پذیر
در اخیر می‌گوید
زانکه ملت را حیات از عشق اوست
برگ و ساز کاینات از عشق اوست
جلوه بی پرده او وانمود
جوهر پنهان که بود اندر وجود
روح را جز عشق او آرام نیست
عشق او روزیست کورا شام نیست
خیز و اندر گردش آور جام را
در قهستان تازه کن پیغام را
شاهی که در جهان سرقافله غریو آزادی از بند استعمار شد ، برای ترقی افغانستان در همه عرصه ها از جان و دل می کوشید، ده ها باب مکاتب در مرکز و ولایت باز کرد، همه توجه اش به بیداری ملت از مسیر علم و معارف بود ، بزرگتری حق مردان و زنان اسیر غلامی و کنیزی را با لغو غلامی و کنیزی به ایشان داد ، ریفورم های بنیادی را برای کشور در نظر داشت ، قانون اساسی وضع کرد ، همه امور دولتداری را تابع ۷۰ نوع قانون ساخت و به جای حاکمیت فرد حاکمیت قانون را استقرار می داد و نهضت زنان را بنیاد نهاد به اثر توطیه انگلیس و همکاران داخلی آن امپراطوری شکست خورده در افغانستان مجبور به ترک وطن گردید ودر آخرین لحظات ترک وطن با نا امیدی این شعر را زمزمه میکرد:
جنگ تو صلح و صلح تو جنگ است
من به قربانت این چه نیرنگ است
می روم تا تو نشنوی نامم
اگر از نام من ترا ننگ است
روح شاه غازی و همه شهدای راه استقلال و آزادی کشور شاد باشد .
جشن آزادی به همه مبارک باشد .
بامداد ـ سیاسی ـ ۳/ ۲۵ـ ۱۷۰۸
Copyright ©bamdaad 2025