به بهانه روزجهانی آزادی مطبوعات:

آزادی مطبوعات آزادی شماست!

هایده صدیقی

آزادی بیان یکی از ارکان اساسی و با ارزش دموکراسی است. « روزجهانی آزادی مطبوعات ـ World Press Freedom Day » هر سال در ۳ ماه می برگزار می شود. این روز به اصول اساسی آزادی مطبوعات و دفاع از رسانه ها در برابر حمله به استقلال آنها اختصاص دارد. همچنین به عنوان یک یادآوری عمل می کند که روزنامه نگاری کار آسانی نیست، این درحالی که در برخی جوامع مانند افغانستان افراد از ابتدایی ترین حقوق و آزادی های مدنی برخوردار نیستند و دسترسی به اطلاعات با مشکلات زیادی روبروست . در جامعه ای که مردم، مطبوعات، خبرنگاران، اهل قلم و نویسنده گان، افراد با دانش و خبره، نتوانند آزادانه سخن بگویند و ابرازنظر نمایند، و عقاید و دیدگاه های خود را بطور آزاد بدون ترس از شکنجه و بازپرس و سانسور بیان و منتشر سازند، دراین صورت سایر آزادی های افراد محدود میشوند. و این واقعا فاجعه است.

در جوامع دموکراتیک و مردم سالار، آزادی بیان یک اصل پذیرفته شده است که تا حدی از آن حمایت می شود. اما سوال اصلی اینست که آزادی بیان تا چه حد پذیرفته و حمایت می شود؟ در جوامع مردسالار مانند افغانستان، از آزادی بیان حمایت صورت نمی گیرد بلکه علاوه بر آن به هر بهانه ای جلو انتشار اطلاعات و ابراز عقاید گرفته می شود. بطور کلی آزادی بیان به معنای حق قانونی افراد برای بیان نظرات و عقاید خود، جست وجوی آزادانه اطلاعات و نظرات مختلف بدون ترس از سانسور یا برخورد قانونی است. همچنان به اساس قوانین بین المللی آزادی بیان عبارت از حق جست و جوی، دریافت و انتشار اطلاعات و ایده ها از هر نوعی و به هر وسیله ای گفته شده است.

به اساس اعلامیه جهانی حقوق بشر هرکسی آزاد است تا به هر آنچه می خواهد معتقد باشد و به عقاید خود عمل کند، هرکسی حق دارد آزادانه عقاید خود را به هر شکلی که می خواهد بیان کند. این اعلامیه در سال ۱۹۴۸ ترسایی توسط ۵۰ کشور از سازمان ملل متحد به تصویب رسید که در واقع، مبنای قوانین مختلف حقوق بشری در سراسر جهان می باشد وآنچه در قوانین اساسی و قانون مطبوعات وجود دارد، ازاین اعلامیه جهانی الهام گرفته شده است. همچنان آزادی بیان یکی از حقوق بشری در جوامع و دنیای مدرن است. وجود آزادی بیان در جامعه نشانگر برقراری دموکراسی درآن است. در جوامع دموکراتیک و مردم سالار افراد می توانند آزادانه فکر کنند تا در مراحل بعدی افکار و عقاید خود را ابراز نمایند ولی در جوامع مردسالار مانند افغانستان برعکس آن، آزادی بیان، ابراز افکار و عقاید محدود بوده، دسترسی به اطلاعات مشک میباشد . بخصوص در دوران امارات اسلامی در افغانستان آزادی بیان محدود شده است که در واقع، آزادی مطبوعات و آزادی بیان وجود ندارد. امارت اسلامی کنترول شدید بر کارخبرنگاران و فعالیت های خبرنگاری و رسانه ها دارند و همواره در پی تضعیف آزادی بیان و رسانه ها استند.

قرن بیستم شاهد تجدید سختگیری ها و محدودیت های تحمیل شده بر مطبوعات توسط دولت ها بود مانند افغانستان که در طی سالیان متمادی مطبوعات در اختیار دولت بوده است و آشکارا است که تحت چنین سیستمی، وظیفه اصلی مطبوعات برای گزارش اخبار با وظیفه حمایت و پشتیبانی از ایدیولوژی ملی و اهداف اعلام شده دولت همراه می باشد. این منجر به وضعیتی شده که در آن ناکامی های دولت کمتر گزارش شود و یا نادیده گرفته شود این سانسور شدید روزنامه نگاری را در کشورها به چالش کشانیده است.

در افغنستان مطبوعات از محدودیت های شدید برخوردار است و از استفاده محتاطانه و گاه به گاه از خودسانسوری در مورد مسایل شرم آور برای دولت داخلی تا سانسور شدید و همه جانبه کار می گیرد. آزادی بیان و آزادی مطبوعات به انسان ها حق اساسی برای ابراز عقیده و صحبت آزادانه در مورد هر موضوعی بدون محدودیت دولتی می دهد. این مهم است زیرا امکان تغییر در جامعه و تبادل افکار را فراهم می کند بنابرین، امارت اسلامی نظارت، کنترول و محدودیت شدید بر کار خبرنگاری و کار رسانه ها دارند.

در قوانین اساسی رسانه های همگانی نیزآمده است که تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ کس را نمی توان به صرف داشتن عقیده ای مورد تعرض و مواخذه قرار داد .متاسفانه در افغانستان افراد برای داشتن عقاید و ابراز دیدگاه های شان محکوم و مورد بازپرس قرار می گیرند که از نظر کارشناسان حقوقی، عقاید افراد جز حریم خصوصی آنهاست و تا زمانیکه آن را ابراز نکرده اند، کسی حق تفتیش آن را ندارد و این رفتار خلاف قوانین حقوق بشری و نقض آزادی بیان است.

افراد جامعه در صورتی آزادی عقیده و بیان دارند که بتوانند نتیجه افکار و نظریه پردازی های خود را در اختیار سایرین قرار دهند. این افکار و نظریه ها تا زمانی که ابراز و نقد نگردند، موثر نخواهند بود. پس آزادی انتقال افکار به دیگران که یکی از عناصر آزادی بیان است از این حق افراد حمایت می کند و به افراد اجازه می دهد که افکار خود را، مطالب خود را به هر وسیله ای به نشر برسانند و ابراز نظر کنند اما در افغانستان که سانسور شدید وجود دارد، این نوع آزادی نقض می شود.

دسترسی به اطلاعات یکی دیگر از حقوق بشری و عنصر مهم در آزادی بیان است، چیزی که در افغانستان به آن جرم گفته می شود و افراد برای اطلاع رسانی و انتشار مطالب مورد شکنجه و بازپرس قرارمی گیرند. امارت اسلامی استفاده از تلفون های همراه را در حومه شهر بطور غیررسمی ممنوع قرار داده اند و افراد در نواحی شهر و دفاتر برای داشتن تلیفون های همراه و دیگر وسایل اطلاعاتی مورد بازپرس قرار می گیرند. تلفون های همراه و کمپیوتر افراد در شاهراه ها و میدان های هوایی در موقع سفربه داخل یا خارج از افغانستان، کنترول و بررسی می شوند. موجودیت مطالب چون، تصاویر و آهنگ ها و یا موزیک در داخل تلفون همراه جرم است. این نشان دهنده ای نهایت نقض آزادی بیان، نقض حقوق بشری، محو دموکراسی و فاجعه است. این نشان دهنده ای تجاوز به حریم خصوصی افراد است و هرگونه محدودیت دراین رابطه خلاف قانون رسانه های همگانی می باشد. این وضعیت سبب عدم دسترسی مردم به اطلاعات بخصوص برای خبرنگاران در افغانستان شده است و کار خبرنگاران را به چالش کشانیده است درحالی که انتقال اطلاعات، دسترسی به اطلاعات، انتشار و ابراز عقاید یکی از ارکان اساسی آزادی بیان است. انترنت و شبکه های اجتماعی در ترویج آزادی بیان نقش موثر دارد بنابراین بسیاری از کشورها مانند ایران و افغانستان از دسترسی به اطلاعات و شبکه های اجتماعی از طریق انترنت در هراس اند و دراین عرصه محدودیت هایی را وضع کرده اند که خلاف معیارهای بین المللی است. امارت اسلامی با این نوع سیاست های خشک می خواهد رسانه های همگانی و آزادی بیان را محدود نماید و از تشکیل گروه ها و شبکه های اجتماعی بر ضد قوانین و عقاید خود جلوگیری کنند.

یکی از چالش های عمده بر کار خبرنگاران در افغانستان نیز عدم دسترسی کامل بر اطلاعات است و کار خبرنگاری را در افغانستان دشوارتر از قبل گردانیده است. به عقیده خبرنگاران که هنوز در افغانستان مصروف کار استند، آزادی بیان در افغانستان وجود ندارد و با روی کار آمدن امارت اسلامی در افغانستان دسترسی به اطلاعات کاملاً محدود شده است. افزون براین، عدم حضور زنان در محیط رسانه ای و تبعیض جنسیتی در محیط رسانه ای که در حقیقت بستر آزادی بیان گفته می شود، یکی دیگراز نقض قوانین بشری و نابود سازی آزادی بیان در افغانستان است.

آزادی بیان نیز برخی از محدودیت هایی خاص دارد که البته به حکم قانون و در صورت ضرورت تجویز می شود. این محدودیت ها شامل حقوق و یا حیثیت و اعتبار دیگران با رعایت موارد چون، امنیت ملی یا نظم عمومی، بهداشت جامعه و اخلاق عمومی است. به اساس ماده ۲۰ قانون اساسی لغو شده حقوق بشری، تبلیغ برای جنگ یا دعوت به تنفر ملی، نژادی یا مذهبی که محرک تبعیض، مخاصمه یا اعمال زور باشد، ممنوع اعلام شده است. اما محدودیت های که برای یک جامعه ای بزرگتر مانند یک کشور وضع می شود باید شفاف و متناسب به شرایط و قوانین اساسی آن جامعه باشد. درحالیکه محدودیت های که از طرف امارت در رابطه به آزادی بیان و کار خبرنگاران وضع گردیده است نه تنها مطابق بر شرایط جامعه افغانستان نبوده بلکه خلاف قوانین اساسی پیشین افغانستان، قانون مطبوعات و رسانه های همگانی وبر ضد معیارهای بین المللی اعلامیه جهانی حقوق بشری نیز می باشد. در واقع این نقض آشکار حقوق بشری در افغانستان را نشان می دهد.

منع قراردادن کمره های تصویر برداری و عکاسی در جریان تهیه گزارش از سوی خبرنگاران یکی از محدودیت های سنگین بر کار خبرنگاری است که بالای خبرنگاران اعمال می شود. و این رفتار غیرقانونی جهت پنهان کاری حقایق و تضعیف رسانه های همگانی و بالاخره جلوگیری از انتشار حقایق و اطلاعات و سرکوب آزادی بیان، زمینه ساز فشارها و مداخله غیر قانونی بر کار خبرنگاری می باشد.

به اساس گزارش سالانه مرکز خبرنگاران افغانستان یا (AFJC)، وضعیت آزادی رسانه ها و خبرنگاران اخیراً در افغانستان رو به وخامت نهاده است. در کنار افزایش دو برابری رویدادهای خشونت و تهدید خبرنگاران در امارت اسلامی، فضای کاری برای خبرنگاران نیز به شکل جدی محدود شده است.

افزون برین، اقدامات اخیر امارت در رابطه به وضع محدودیت های بیشتر بر فعالیت های رسانه ها و کار خبرنگاران در افغانستان در سال ۲۰۲۳ تا اکنون که سال ۲۰۲۴ است، باعث تاسف و نگرانی های جدی خبرنگاران در این زمینه شده است. به اساس بررسی های تازه مرکز خبرنگاران افغانستان، بعد از روی کارآمدن امارت ، خشونت علیه خبرنگاران ۶۰ درصد افزایش یافته است. وضع محدودیت ها و افزایش رویدادهای خشونت و تهدید علیه خبرنگاران، زندانی شدن بیش از صد خبرنگار ، و شکنجه شدن روزنامه نگاران درافغانستان که عمدتاً توسط نهاد های امنیتی امارت اعمال می شود، یکی از چالش های عمده کار خبرنگاری و رسانه ها در افغانستان می باشد که رو به افزایش است.

دیدگاه خبرنگاران که در داخل افغانستان کار میکنند در رابطه به اقدامات اخیر جهت وضع محدودیت های تازه چنین است. آنها بیشتر به چالش های امنیتی و اقتصادی، وضع محدودیت های غیرقانونی، افزایش رویدادهای خشونت و تهدید خبرنگاران، سانسور شدن رسانه ها، مداخله ارگان های غیرمسوول بر کار رسانه ها و عدم استقلال کاری در تهیه و نشر گزارشات بخصوص برنامه های سیاسی و آموزشی اشاره دارند. این خبرنگاران که نمی خواهند دراین گزارش از انها نام برده شود چنین می گویند « رسانه ها مجبور هستند دست به خود سانسوری بزنند و تمام برنامه های سیاسی، خبری و گزارش ها، برنامه های آموزشی و تمام برنامه ها در حالت سانسور قرار دارند که این خلاف قانون رسانه های همگانی است ».

سانسور برنامه ها و گزارشات در رسانه ها یکی دیگر از اقدامات وزارت اطلاعات و فرهنگ امارت بر کار رسانه ها می باشد که اخیراً بصورت زور و فشار بالای کار رسانه ها و خبرنگاران در افغانستان تحمیل می شود. این کار طالبان در واقع، سرکوب آزادی بیان و زمینه ساز برای فشار بر کار خبرنگاران در افغانستان است. مرکز حمایت از خبرنگاران دراین مورد، خواهان لغو این محدودیت ها و مداخلات امنیتی بر کار خبرنگاران و رسانه ها در افغانستان شده است.

این محدودیت ها که به سرعت رو به افزایش است ، باعث نگرانی ها شده است، ما خواهان لغو تمام محدودیت ها بر کار خبرنگاران و رسانه ها در افغانستان می باشیم و خواهان همکاری نهادهای که در رابطه به حمایت از آزادی بیان و مطبوعات کار می کنند بخصوص حمایت جامعه جهانی هستیم.

گزارشگران بدون مرز (RWB، فرانسوی: Reporters sans Frontières; RSF) یک سازمان بین المللی غیرانتفاعی و غیردولتی است که بر حفاظت از حق آزادی اطلاعات تمرکز دارد. بر اساس ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر که حق دریافت و به اشتراک گذاری اطلاعات بدون توجه به مرزها را به همراه سایر منشورهای حقوق بین المللی به رسمیت می شناسد، حمایت خود را بر این باور استوار می داند که همه نیازمند دسترسی به اخبار و اطلاعات هستند. RSF دارای موقعیت مشورتی در سازمان ملل متحد، یونسکو، شورای اروپا و سازمان بین المللی فرانکفونی است.

RSF در دفاع از روزنامه نگاران در معرض خطر و در بالاترین سطوح دولتی و مجامع بین المللی برای دفاع از حق آزادی بیان و اطلاعات فعالیت می کند. این گزارش روزانه و بیانیه‌های مطبوعاتی در مورد تهدیدات آزادی رسانه‌ها به زبان‌های فرانسوی، انگلیسی، اسپانوی، پرتگالی، عربی، فارسی و چینایی ارایه می ‌کند و سالانه یک دور آزادی مطبوعات به نام «شاخص آزادی مطبوعات جهانی» را منتشر می‌ کند که وضعیت آزادی رسانه‌ ها را در سال ۱۸۰ کشور اندازه‌ گیری می ‌کند. به اساس گزارش این سازمان و رده بندی که از طرف این نهاد صورت گرفته است؛ وضعیت رسانه ها و آزادی بیان در افغانستان را نگران کننده خوانده است و افغانستان از جمله کشورهایست که آزادی بیان در این کشور تحت محدودیت شدید قرار دارد و خبرنگارنی که درداخل افغانستان هنوز هم کار می کنند در معرض خطر قرار دارند. این سازمان به خبرنگاران در معرض خطر کمک می کند و در زمینه امنیت دیجیتال و فیزیکی آموزش می دهد و همچنین کمپیانی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد سو استفاده از روزنامه نگاران و تامین امنیت و آزادی آنها انجام می دهد. RSF دولت ها و نهادهای بین المللی را لابی می کند تا استانداردها و قوانینی را در حمایت از آزادی رسانه ها اتخاذ کنند و برای دفاع از روزنامه نگاران در معرض تهدید اقدامات قانونی انجام دهد.

بامداد ـ سیاسی ـ ۲/ ۲۴ـ ‍۰۳۰۵