نگاه های مختلف به روابط ایران و چین

نگاه های مختلف به روابط ایران و چین

فرزاد رمضانی بونش

پیشینه روابط

روابط ایران و چین به سده ها پیش برمیگردد. آغاز تاریخ روابط ایران و چین به نخستین تماس میان دو دولت به سال ۱۴۰ یا ۱۴۱ پیش از میلاد یا دوره خاندان هان در چین و اشکانیان درایران بر می گردد. در واقع چین اگر‌چه بعد مسافت بین دو سرزمین ایران و چین وجود داشته اما سپهر فرهنگی جهان ایرانی همواره درتماس با فرهنگ چینی بوده است. در یک سده اخیر نیز روابط نوین دو کشور با فرازو نشیب هایی همراه بوده است اما اگر نگاهی به روابط کنونی داشته باشیم باید به چند نگاه توجه کرد.

منتقدان

منتقدان ایرانی به روابط دو کشور و چین معتقدند چین در رویکردهاى جهانى خود تغییرات اساسى و راهبردى ایجاد کرده است و بیش تر نقش همراه، همکار و همساز با هنجارهاى جهانى را در پیش گرفته و خود را هماهنگ تر با ارزش هاى جهانى نشان مى دهد و با هر کشورى که به نحوى با معادلات جهانى ناهمسو تلقى شود رفتار هوشمندانه و مبتنی بر منافع خود اعمال میکند. از این دید چین درعمل هیچ گاه به ایران به عنوان یک شریک استراتیژیک و اقتصادی نگاه نکرده و ایران را در یک مسیر معنادار برای گرفتن امتیازات بیش تر از امریکا و رقبای خود در ابعاد منطقه ‌ای و بین المللی قرار می نگرد. از این دید چین درچارچوب نظام سرمایه داری جهانی و ایالات متحده امریکا به کنشگری می پردازد و ایران یک کشور معمولی درسیاست خارجی چین به‌ حساب می ‌آید. در واقع آنها با تکیه بر واقعیت هایی چون تجارت با ایران نیم درصد از کل تجارت خارجی چین و نقش پکن در حدود ۳۰ درصد از تجارت خارجی ایران (چین به دنیا دو هزار و ۲۰۰ میلیارد دلار کالا می ‌فروشد و ایران و بازار ما نیم درصد صادرات چین را تشکیل می ‌دهد)این روند را نام مناسب ارزیابی میکنند. در این بین در سال های گذشته نیز مخالف عضویت کامل ایران در سازمان همکاری هاى شانگهاى، خارج ساختن نسبی ایران از پروژه جاده تاریخى ابریشم، رفتارهاى نامطلوب چین در توسعه میادین نفتى ایران بویژه میدان آزاده گان را در کنار اقدامات منفی پکن در یک سال گذشته چون بسته شدن حساب های شرکت های ایرانی ، ممنوع یا کاهش سرمایه‌ گذاری شرکت های چینی درایران ، سختی مجوز سرمایه‌ گذاری خارجی چینی ها در ایران ،سخت تر شدن کاربا ایران ، سرمایه‌ گذاری کلان چین در بندر گوادر پاکستان و دور زدن ایران را در کنار رفتار چین در مساله گشتی سانچی را نشانه هایی از کاهش جایگاه ایران در نزد مقامات چینی ارزیابی میکنند. در این میان منتقدان موج ایجاد شده در افکارعمومی و فضای مجازی برضد چین در مورد رفتار این کشور درمورد سانچی را اهانت بزرگ چین و رها کردن جوانان در اقیانوس می دانند و حتای نگاه هایی به تحریم کالای چینی داشته اند.

نگاه خوش بینانه

از نگاه خوش بینانه چین به عنوان قدرتى در برابربلوک غرب و بویژه امریکا و رقیبى ایدیولوژیک براى کاپیتالیزم به شمار مىآید. در همین راستا در سال های گذشته چین یکی از قابل اعتماد ترین شرکای تجاری ایران از زمان تحریم های امریکا در سال ۲۰۱۰ ترسایی محسوب می شد و ایران با حفظ روابط با پکن قادر به دور زدن تحریم های غرب شد. دراین حال با توجه به مکمل بودن ظرفیت های اقتصادی و همچنین وجود زمینه های مختلف همکاری در عرصه های انرژی، زیرساختی، صنعتی، فناوری و سایر زمینه های مشترک، دو کشور می توانند همکاری های دوجانبه و چندجانبه ای درحوزه های انرژی های فسیلی و تجدید پذیر، امنیت عرضه و تقاضا و انتقال آن ‏، سرمایه گذاری و فاینس پروژهای بالادستی و پایین دستی در صنایع انرژی و بازار سرمایه‌ گذاری ایران داشته باشد. در بعد دیگر دو کشوردرطرح هایی چون « کمربند اقتصادی جاده ابریشم» و « راه ابریشم دریایی قرن ۲۱ » چین می توانند همکاری و سرمایه گذاری متقابل را گسترش دهند. علاوه برای چین شریک اول بازاری واردات ما و همچنین شریک اول صادرات غیرنفتی (حدود ۲۵ درصد صادرات غیرنفتی به کشور چین است) است و بازار بزرگ چین فرصتی مهم برای صادرات محصولات ایرانی در بازارهای چین است. همچنین میتوان با پیمان های دوجانبه پولی ( که ابزار مناسبی برای حذف دلار از روابط بانکی و معاملات پولی میان کشورها است ) روند روابط را گسترش داد. علاوه بر این چین از بزرگترین کشورهای مولد گردشگری جهان است و در سال ۲۰۱۶ ترسایی، بیش از ۱۲۰ میلیون نفر از اتباع چینی به سایر نقاط جهان رفتند و می توان برای بازدید سالانه یک میلیون نفر از شهروندان این کشور از ایران برنامه ریزی شود. دراین شرایط ایران پوتانسیل بسیار بالایی در زمینه جذب گردشگران خارجی دارد و از آنجا که چین، ایران را به عنوان یکی ۱۰ از مقصد تایید شده گردشگری شهروندان خود اعلام کرده چینی ها می توانند به ایران در دستیابی به ۲۰ میلیون گردشگر خارجی (سند چشم انداز ۲۰ ساله گردشگری) کمک کنند. گذشته از این پوتانسیالهای سیاسی و دفاعی افزایش روابط ایران و چین نیز گسترده است و دو کشور منافع بسیاری در همکاری های نظامی دارند. چنانچه همکاری در فروش تجهیزات و تسلیحات ، تامین امنیت منطقه ای و مبارزه با تروریزم گسترش تروریزم بین المللی، ثبات جهانی ، ایجاد امنیت دریایی قطعا به هم افزایی قدرت و نفوذ دو کشور می انجامد . از این دید چین به شدت بدنبال نمایش قدرت و نفوذ جهانی است و ایران نیز می تواند شریک دفاعی - امنیتی نیرومندی در کلاس جهانی داشته باشد. گذشته از این خوشبینان به روابط دو کشور معتقدند در حالی که در حوزه بانک داری تنها ۱۰ یا ۱۲ کشور با ایران کار بانکی انجام می ‌دهند ، چین گسترده‌ ترین رابطه بانکی را با ایران دارد و ۲۰ میلیارد دلار تامین خط اعتباری فاینانس در سال گذشته نیز نشانه های خوبی از نگاه مثبت چینی ها تلقی میگردد.

نگاهی واقع گرایانه به چشم انداز روابط

در سال ۲۰۱۷ ترسایی حجم مبادلات تجارت ایران و چین به حدود ۴۰ میلیارد دلار نزدیک شد که این میزان را در سال ۲۰۱۸ ترسایی می تواند به حدود ۵۰ میلیارد دلار ‌رسد . در این بین باید توجه داشت همکاری های دو کشور با حساسیت بسیاری از سوی بازیگران منطقه ای و جهانی دنبال می شود. رقبای منطقه ای و جهانی این دو کشورمخالف هر نوع همکاری این دو کشورخواهند بود. در این بین هر چند ظرفیت این همکاری ها می تواند بسیار بالا باشد و منافع بسیاری خواهند داشت و دو طرف می تواند زمینه های همکاری و مشارکت بیشتری را فراهم کنند. اما باید توجه داشت که که این کشور به دلیل منافع دوطرفه در داشتن رابطه با امریکا و ایران، سعی در ایفای نقش میانه ‌ای دارد که به نفع چین باشد لذا از نگاهی میتوان گفت ایران در واقع از چند بعد در سیاست خارجی چین اهمیت دارد. نخستین در حوزه انرژی است. دومین بعد جایگاه ایران در منطقه خلیج فارس وهمچنین موقعیت ژیوپولتیکی که ایران از آن برخوردار است .سومین بعد از اهمیت ایران بهره گیری از ایران در مدیریت در روابط با امریکا در چانه زنی استراتیژیک با ایالات متحده امریکا ؛ و بعد چهارم اهمیت ایران برای چین بازار ایران است. در این شرایط در وضعیت که عدم تعارض و برخورد با امریکا یکی از اصول اساسی سیاست خارجی چین بوده روابط ایران و چین در سطح سیاسی پیشرفت چندانی نخواهد داشت و چالش های گسترش روابط دو جابنه چین و ایران را می توان در چند سطح اقتصادی ، داخلی و بین المللی همچنان وجود دارد . در این میان به نظر میرسد چینی روابط تجاری خود نه سرمایه گذاری وفناوری و..را با ایران گسترش دهند اما با نگاه به بسیاری از واقعیت‌های ژیوپولتیک، ژیواکونومیک، ژیوکالچر و ژیواستراتیژیک دراندیشه روابط تثبیت شده راهبردی با ایران نباشد.

بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۱۸ـ ۱۷۰۳

یادداشت : دیدگاه های ارایه شده اندیشه و نظر نویسنده را بازتاب می دهـد. دیدگاه های حزب متحد ملی ترقی مردم افغانستان در اسناد و اعلامیه های رسمی آن انعکاس یافته است .

استفاده ازمطالب بامداد با ذکر ماخذ آزاد است.