پاکستان و نگاه‌های بدبینانه و خوش بینانه به توسعه چابهار
فرزاد رمضانی بونش
گوادر در سواحل مکران در فاصله تقریبی ۵۳۳ کیلومتری از بندر کراچی و ۱۲۰ کیلومتری از سواحل ایران واقع‌شده است. چین در دهه گذشته سرمایه گذاری چشمگیری در بندر گوادر داشته و در سال ۲۰۱۵، متعهد به ۱.۶۲ میلیارد دلار سرمایه گذاری در این بندر شده است. در بعد دیگری بندر گوادر در جنوب « دالان اقتصادی چین و پاکستان » با هزینه ای معادل ۵۲ میلیارد دلار از سین کیانگ در شمال غربی چین تا گوادر (قرار است در سال ۲۰۱۷ میلادی به بهره برداری رسد) قرار دارد. در مقابل چابهار تنها حدود ۱۴۰ کیلومتر با گوادر فاصله دارد، اما ژرفای آب و وضعیت طبیعی کرانه، توانایی پذیرش کشتی‌هایی با ظرفیت بیش از ۱۰۰ هزار تن را دارد و در کنار آن امنیت، توانایی اقتصادی بیشتر ایران برای سرمایه گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی نیز از گزینه های چابهار در برابر گوادر است. همین امر پاکستانی ها را در نگاه به چابهار به عنوان رقیب عمده گوادر جلب کرده است. نوشتار زیر به دو نگاه خوش بیانه و بدبینانه پاکستان به توسعه چابهار پرداخته است.
الف ـ نگاه خوش بیانه پاکستان به توسعه چابهار
پاکستان و رقیب کم اثر
در واقع هرچند محافلی در چین معتقدند توسعه بندر چابهار توسط هند محکوم به شکست است و اهداف جاه طلبانه و راهبردی دهلی نو بسیار مشهود است، اما رهبران چین معتقدند چابهار مانعی عمده برای اجرای برنامه های مرتبط با احیای راه ابریشم نیست. در همین راستا نیز دیدگاهی در پاکستان با نگاه به ملاحظات و چالش های توسعه چابهار چون وعده‌های غیرعملی هند، بوروکراسی اداری هند، چالش اتصال خطوط ریلی و جاده‌ای به بندر چابهار، روند کند توسعه چابهار در مقابل سرمایه گذاری ۴۵ میلیارد دلاری دالان اقتصادی چین و پاکستان، جلوتر بودن روند توسعه گوادر و.... معتقدند چابهار راهی طولانی تا رسیدن به توسعه مدنظر دارد و با طرح دالان اقتصادی چین ـ پاکستان، چابهار تهدیدی برای پاکستان نخواهد بود.
این دیدگاه خوش بینانه معتقد است پاکستان به‌عنوان متحد راهبردی چین جایگاه برتری دارد و با پایان دالان دو کشور تا سال ۲۰۳۰ سالیانه دو و نیم درصد به رشد اقتصادی پاکستان افزوده می شود. همچنین درحالی که پکن ۸۰ درصد از هزینه توسعه در گوادر (بیش از ۱/۱ میلیارد دلار) را به شکل اعطای کمک هزینه و وام های کم بهره برعهده گرفته است، هند و بازیگران دیگر چنین توانی را در چابهار نداشته و مشکلات تعهدات خارجی هند و عدم تلاش گسترده ایران برای توسعه بندر چابهار را به سود گوادر پاکستان ارزیابی می کنند. از این منظر حتا برخی نقش متفاوتی برای این دو بندر قایل هستند و توسعه هر یک از آن‌ها به ضرر دیگری نمی دانند. این رویکرد همکاری بین دو بندر و اتصال ریلی، خواهرخوانده گی بین بندر چابهار و گوادر، انتقال مسافر میان دو بندر ایران و پاکستان، افزایش مبادلات مرزی بازارچه های مرزی، ایجاد منطقه ویژه اقتصادی بندر چابهار، توسعه زیرساخت‌های بندری و دریایی، توسعه فیزیکی بندر، فراهم نمودن زمینه مشارکت بخش خصوصی در توسعه، تلاش برای جذب خطوط کشتیرانی های بزرگ دنیا، توسعه پایانه‌های مسافری و گردشگری دریایی، پیگیری راهه ای مواصلاتی، ریلی و جاده‌ای و.. را در جهت افزایش همکاری های تجاری دو بندر ارزیابی می کند و توسعه چابهار را به معنای منزوی ساختن گوادر پاکستان نمی داند. از این دید تقویت همکاری اقتصادی بین دو بندر بهتر از رقابت منفی است.
ب ـ نگاه بدبینانه پاکستان به توسعه چابهار
پاکستان و تهدید ژیوپولیتیکی توسعه چابهار
با بالا گرفتن رقابت راهبردی میان چین و امریکا، حضور ناوگان اقتصادی و نیروی دریایی چین در گوادر وضعیت جدیدی در این گلوگاه انرژی ایجاد می کند. دراین بین برخی معتقدند که امریکایی ها باهدف کاهش جایگاه بندر گوادر نگاهشان را به سوی بندرعمانی دوقم، اسکله نفتی در بندر فجیره در کشور امارت و چابهار ایران دوخته همچنان از هند پشتیبانی می کنند. چنانچه دولت اوباما با وجود مخالفت شدید مجلس سنا با سرمایه گذاری‌های هند در چابهار پشتیبانی خود را از هند اعلام کرد. در این راستا برخی در پاکستان معتقدند موافقت نامه سه جانبه هند، ایران و افغانستان در چابهار یعنی تداوم بازی بزرگ نوین بین چین، ایالات متحده، پاکستان، هند، ایران و گامی به سوی منزوی ساختن پاکستان در سطح منطقه است. بنابراین پاکستان در نگاه به چابهار به تهدید عمده این بندر توجه می‌کند.
پاکستان و تهدید امنیتی توسعه چابهار:
درواقع سرمایه گذاری هندوستان دربندرچابهار ایران مورد توجه پاکستان بوده و برخی از مقامات پیشین پاکستانی این توافق نامه را تهدیدی مستقیم علیه امنیت پاکستان می دانند. از این دید انگیزه اصلی هند برای دور زدن بندر گوادر پاکستان و دالان متصل به آن، تلاش برای بی ثبات کردن بلوچستان پاکستان و افزایش ضریب امنیتی تلقی می شود. در همین راستا برخی از مقامات پیشین دولت پاکستان چون جنرال یاسین مالیک و جنرال دیم لودهی، توسعه بندر چابهار توسط هند را تهدیدی مستقیم علیه امنیت پاکستان می دانند. در بعد دیگری همچنان که بندر گوادر ضمن تقویت توان نظامی پاکستان و چین، دسترسی نیروی دریایی چین را به دریای عرب و کشورهای واقع در سواحل شمال غربی اقیانوس هند آسان می‌کند و نقشه جیوپولیتیک منطقه را تغییر خواهد داد، پاکستانی‌ها از آن می هراسند که پشتیبانی لوژیستیکی ایران از هند در این بندر، (هرچند چابهار برخلاف گوادر تحت مدیریت ایران خواهد بود و بندر نظامی برای هند نیست) نیروی دریایی هند را قادر به افزایش عملیات شناسایی خود در نزدیک مرزهای این کشور کند. هراس دیگر در این زمینه این است که هند ضمن استفاده از این بندر به عنوان پایگاهی برای جاسوسی علیه پاکستان به تحرکاتی نیز در بلوچستان پاکستان دست زند.
در واقع خطر افزایش همکاری در زمینه های امنیتی و دفاعی امنیت منطقه ای و دریایی هند و ایران با محوریت چابهار برخلاف منافع پاکستان تلقی می گردد و توسعه بندر چابهار تهدیدی امنیتی برای امنیت گوادر و پاکستان خواهد بود. در همین میان برخی در هند و افغانستان معتقدند پاکستان برای جلوگیری از تشکیل محور اتحاد کشورهای ایران، هند و افغانستان بر محور بندر چابهار تلاش می کند.
پاکستان و ترس از پیامدهای منفی توسعه چابهار:
در واقع هرچند پاکستانی‌ها موقعیت و اهمیتی بندر گوادر را برتر دانسته و معتقدند روند توسعه و تجهیز بندر گوادر در مقایسه با بندر چابهار پنج سال جلوتر است، اما ازآنجایی که بسته شدن مرزهای مشترک افغانستان-پاکستان نه‌تنها منجر به کاهش ۱.۵ میلیارد دلاری در معاملات افغانستان، بحران انسانی به دلیل کمبود غذا و... بوده و چابهار نسبت به راه های کنونی از طریق پاکستان، امن تر، کوتاه تر است، برای پاکستان اجرایی نشدن این پروژه از اهمیت راهبردی برخوردار است.
در همین راستا هرچند مقامات پاکستانی بارها در مصاحبه های خود از بندر چابهار به عنوان رقیب نام می برند. اما مسلماً پیوند چین و پاکستان برای محدود کردن هند در داخل اسیای جنوبی از طریق دالان اقتصادی چین- پاکستان با توسعه چابهار شکست خواهد خورد و توجه هند به بندر چابهار ایران به جای بندر گوادر و برای دسترسی بهتر و ارزان تر به بازار آسیای مرکزی در بعد جیوپولیتیک و.. بیشتر می شود.
بنا براین پاکستان هدف دهلی نو از سرمایه گذاری در بندر چابهار را دور زدن پاکستان از راه ایران به بازارهای افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی ارزیابی می کند و توسعه چابهار را به معنا کاهش کنترول پاکستان بر مسیرهای راهبردی ترانزیتی و متنوع سازی مسیرهای تجارت و ترانزیت در منطقه می داند. از این دید هرچند خطر حضور بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا، اعطای وام به ایران و حضور چین در چابهار محتمل نیست، اما بندر چابهار می تواند به قدرت گیری هند برای ایفای نقش تعیین کننده تر در آینده افغانستان و منطقه کمک کند.
تلاش برای جلب مشارکت ایران در گوادر و دالان چین پاکستان:
بندر گوادر هنوز برای بازرگانی آماده نیست و بخش‌های بزرگ دیگر دالان اقتصادی چین- پاکستان آشوب زده هست. با این حال هرچند پاکستان نگرانی های امنیتی موجود را با ایجاد یک دایره امنیتی ویژه برای حفاظت از پروژه دالان اقتصادی چین- پاکستان ایجاد کرده است. در کنار این نیز چین نیز تلاش نمی کند که حضور در گوادر تهدیدی برای ایران تلقی گردد و در سطح اعلانی معتقد است توسعه چابهار، باعث تقویت توسعه بندر گوادر می شود. در این شرایط به نظر می رسد پاکستان تلاش می کند برای تکمیل طرح راهروی اقتصادی مشترک چین- پاکستان (CPEC) با جلب مشارکت و توجه ایران آینده روشن تری را برای آن و گوادر رقم بزند. از این منظر تلاش های برای جلب توجه ایران در وضعیت پساتحریم با برخورداری از پتانسیل های بزرگ تجاری، اقتصادی و انرژی و موقعیت می تواند موجب افزایش برد گوادر و طرح کلان ۵۰ میلیارد دلاری دالان مشترک گردد. از این نگاه حضور هر چند کم دامنه و حداقلی ایران در طرح‌ها می تواند کمکی در دست یافتن گوادر به بندر در سطح شنژن چین و دوبی در ۱۰ سال آینده گردد. در همین راستا نیز اخیراً ایاز صادق رییس مجلس ملی پاکستان از ایران برای پیوستن به دالان پاکستان - چین دعوت کرده است.
بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۱۷ـ ۲۸۰۵