قطعنامـه « حقـوقـی » اما فـاقـد تـوان «اجرایـی »
اردشیر زارعی قنواتی
جمعه گذشته با تصویب طرح پیشنهادی « توقف شهرک سازی در مناطق اشغالی فلسطینی» برای سازمان ملل متحد و همچنین جایگاه « حقوق بین‌الملل » روزی تاریخی به حساب خواهد آمد. چالش های حول این قطع نامه که ابتدا در روز پنجشنبه از سوی جمهوری مصر به شورای امنیت ارایه شده بود و تنها چند ساعت قبل از رای گیری با فشار رژیم اسراییلی و رایزنی های سه جانبه بنیامین نتانیاهو نخست وزیر راست گرای تل‌آویو، عبدالفتاح السیسی رییس جمهوری مصر و دونالد ترامپ رییس جمهوری منتخب امریکا، که از روز ٢٠ جنوری ساکن کاخ سفید می شود، پس گرفته شد، به نوعی یک پیروزی برای بی بی و ترامپ تلقی شد.
اما بقیه کشورهای عضو شورای امنیت که این بار عزم دولت روبه پایان باراک اوباما را برای استفاده نکردن از «حق وتو» درباره قطع نامه می دانستند، بعد از مهلت ٢٤ساعته مصر، این‌بار از طریق چهار کشور ونزویلا، مالزیا، زلاندنو و سنیگال که در تدوین پیش نویس قطع نامه مشارکت داشتند، طرح را به صحن شورا آوردند. رای مثبت ١٤ کشور عضو شورا و یک رای ممتنع امریکا به نوعی یکی از مصوبات شورای امنیت را رقم زد که با اکثریت قاطع و اجماع عمومی همراه بود و این اجماع جهانی حاوی یک پیام قاطع به طرف اسراییلی است. هر چند این قطع نامه تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد به تصویب رسیده و اجرای آن یا تعهد طرف اسراییلی به رعایت آن « الزام‌آور » است، اما به دلیل نبود اراده واقعی در عرصه جهانی به نظر نمی رسد چندان قابلیت اجرایی داشته باشد. اسراییل در طول چند دهه اخیر نشان داده است به همه قطع نامه های تصویبی شورای امنیت بعد از جنگ شش روزه ١٩٦٧ ترسایی با اعراب، هیچ اعتنایی نداشته و همیشه با نادیده گرفتن این قطع نامه ها بر خلاف آن عمل کرده و هرگز هم با مجازات و تنبیه بین‌المللی روبه رو نشده است.
از طرف دیگر، تصویب قطع نامه در شورای امنیت تنها گام اول برای تعیین یک چارچوب حقوقی الزام‌آور تلقی می‌شود و به لحاظ حقوقی و طبق منشور همین سازمان در صورت رعایت‌نکردن آن هرگونه مجازات و تنبیه علیه کشور یا فرد خاطی مستلزم تصویب دوباره قطع نامه‌های جدید در همین شورا خواهد بود. از آنجا که بلافاصله بعد از تصویب این قطع نامه در شورای امنیت دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری بعدی امریکا در یک واکنش خشم‌آلود ضمن محکوم‌کردن آن و تهدید سازمان ملل متحد، در توییتی نوشت «پس از ۲۰ ژانویه، امور در سازمان ملل به گونه دیگری خواهد گذشت»، به نظر نمی‌رسد روند و مکانیسم حقوقی شورای امنیت برای ضمانت اجرائی قطع نامه به فعل درآید.
از طرف دیگر، برخورد بسیار خشم آلود نتانیاهو و دیگر مقامات اسراییلی هم نشان می دهد آنان تحت هیچ شرایطی نه فقط خود را ملتزم به رعایت این قطع نامه نمی دانند که به احتمال زیاد در روزهای آینده در اقداماتی تلافی جویانه مجوزهای بیشتری برای ادامه شهرک سازی های تازه در مناطق اشغالی فلسطینی صادر خواهند کرد. واکنش بسیار منفی رهبران کنگره امریکا، از جمله پل رایان رییس جمهوری خواه مجلس نماینده گان امریکا، در محکومیت این قطع نامه و حتا لجن مال کردن دولت اوباما به دلیل استفاده نکردن از حق وتوی خود، گویای عزم دولت ترامپ در تقابل با این قطع نامه و همراهی کامل با سیاست های دولت دست راستی نتانیاهو خواهد بود.
با اینکه تصویب قطع نامه محکومیت شهرک سازی در مناطق اشغالی (کرانه باختری و شرق بیت المقدس) هیچ گونه ضمانت اجرایی در وضعیت موجود ندارد، اما به لحاظ حقوق بین‌الملل یک سند معتبر بین‌المللی تلقی می شود که حتا از سوی دولت فلسطینی و نهادهای حقوق بشری می تواند در ارایه دادخواست برای اقامه دعوی علیه اسراییل در دادگاه‌های بین المللی و حتا دادگاه‌های ملی در بعضی کشورها مورد استناد قرار گیرد.
از آنجا که مکانیسم های حقوقی در دادگاه های بین‌المللی و ملی در دیگر کشورهای تابع حق وتوی هیچ قدرتی نخواهد بود و به نوعی مكانیسم های حقوقی دموکراتیک تری را نماینده گی می کند، در واقع زنگ خطر اصلی است که در آینده می تواند رژیم اسراییلی را تهدید کند. نتانیاهو و دولت او از همان ابتدای بحث طرح این قطع نامه و سپس بعد از تصویب آن به صراحت ضمن محکوم کردن آن، موضع شفاف خود را در بیانیه دفتر نخست وزیری مبنی بر اینکه «اسراییل این قطع نامه ضد اسراییلی سازمان ملل متحد را رد می کند و خود را ملزم به رعایت مفاد آن نمی داند»، اعلان کرده‌اند. بنابراین به نظر نمی رسد تصویب قطع نامه جدید شورای امنیت تغییری در سیاست غیرقانونی گسترش شهرک سازی اسراییل در مناطق اشغالی فلسطینی به وجود بیاورد و این مصوبه برای طرف فلسطینی فقط یک دستاورد حقوقی و سمبولیک خواهد بود که در آینده در صورت تغییر در مناسبات قدرت جهانی بتوانند با استناد به آن به بخشی از حقوق پایمال شده خود دست یابند.
در روزهای آینده باید در انتظار یک جنگ دیپلوماتیک گسترده بین رژیم اسراییلی با دولت روبه پایان اوباما بود که در آخرین روزهای کاری خود گویا تصمیم گرفته بعضی از اقدامات و توهین های « بی بی » را تلافی کند. به همین دلیل هم اکنون بهترین فرصت برای حامیان فلسطینی ها در مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل متحد است که تا قبل از ٢٠ جنوری طرح یک قطع نامه برای به رسمیت شناختن دولت مستقل فلسطینی را به صحن شورای امنیت ببرند.
موضوع به‌رسمیت شناختن دولت مستقل فلسطینی در سال ٢٠١٦ترسایی در پارلمان بعضی از کشورهای اروپایی به تصویب رسیده است و این مجموعه در شورای امنیت نمی تواند مخالفتی با این موضوع داشته باشد. چین و روسیه نیز به عنوان دو عضو دایمی دارای حق وتو نه فقط مخالف طرح به رسمیت شناختن دولت مستقل فلسطینی نیستند که معمولا همیشه به عنوان دوستان تاریخی فلسطینیان شناخته شده‌اند. از طرف دیگر، هم‌اکنون ترکیب اعضای غیردایمی که حداقل پنج کشور آن در تدوین قطع نامه جدید شورای امنیت مشارکت عملی داشته اند، به نفع فلسطینی‌ها خواهد بود.
نقطه ابهام بازهم به موضع تعیین کننده امریکا برمی گردد که تا حدودی به نظر می رسد باراک اوباما در آخرین روزهای کاری خود تصمیم گرفته است با چالش گری علیه بی‌بی، توهین های چند سال اخیر او را تلافی کند. چنانچه شورای امنیت به سطح این بازی بزرگ برای طرح و تصویب قطع نامه برای به رسمیت شناختن دولت مستقل فلسطینی برسد، قادر خواهد بود التزامات حقوقی همین قطع نامه را نیز برای آینده تضمین کند.
بامداد ـ سیاسی ـ ۳/ ۱۶ـ ۲۴۱۲