بهار آمد و گل ها شگفت و دل ها شاد

در اين زمان خجسته كسى ملول  مباد

به بهاران بگير « واعظى » تـو كام اميـــد

كه نقد عمر ز دست ميرود چو صرصر باد

 

زبير واعظى

 

نوروز باستانی پیشینه  دیرینه دارد و همیشه  روایت گر خوبی‌ها و نیکویی ها بوده  و می باشد. نوروز و جشن نوروزی یکی از کهن ترین سنن به جا مانده از دوران ها و زمانه ای دور و باستان است . زمان و برگزاری این جشن پراهمیت مصادف با آغاز فصل زیبای بهار می باشد. بدین لحاظ  نوروز درکشورعزیز ما افغانستان و کشورهمسایه و هم زبان وهم فرهنگ ما  ایران آغاز سال نو محسوب می گردد و هم چنان در برخی از کشور های دیگر جهان درین روز تعطیل  رسمی است. یاد و خاطره نوروز در نزد آبا و اجداد ما  در طول تاریخ سنگ بنای خیلی دیرینه دارد و آئین  و رسم برگزاری اش یک میراث غنامند و با‌ ارزش نیاکان ماست. ادیبان و مورخان آورده‌اند که خداوندگار در همین روز عالم و آدم را آفرید و به فرمان او هفت کوکب به گردش و چرخش در آورد.

گویند هنگامی که جمشید ( یما ) مجددآ بر تخت نشست ، خاصان و نزدیکان را نزد خود طلبید و مراسم نیکو برگزار کرد و آنگاه حاضرین را مخاطب قرار داد و اظهار داشت:

خداوند بنده گان را آفریده است، پس باید قدر این نعمت را دانست و شکرانه  آنرا به جا آورد. بایست با آب پاک جسم و جان را شست و شو نمود و به درگاه ایزدی سر به سجده گذاشت و دعا و نیایش خواند و آنگاه این روز را نوروز خاصه نامیدند.

مجمع عمومی سازمان ملل در ۲۳ فبروری سال ۲۰۱۰  میلادی ۲۱ ماه مارچ هر سال را به عنوان «روز جهانی عید نوروز »  به رسمیت شناخته و آنرا در تقویم خود جا گذاری کرد. درمتن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل ، نوروز جشنی است با قدامت سه هزار ساله که امروز بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در جهان آنرا جشن می گیرند.

جشن نوروز از لحظه‌ های اعتدال بهاری آغاز می گردد. در علم ستاره شناسى ویا استرولوژى اعتدال بهاری به آن لحظه‌ای گفته می ‌شود که خورشید از صفحه استوای زمین می گذرد و به سوی شمال آسمان می رود. در کشور هایی مانند ایران و افغانستان که تقویم هجری شمسی به کار برده می ‌شود ، نوروز روز آغاز سال نو است. اما در کشور های آسیای میانه  و قفقاز نظر به دلایل تاریخی و سیاسی تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می ‌شود ولی روز آغاز سال محسوب نمیشود واژه ى نوروز یک اسم مرکب است که از ترکیب دو واژه « نو» و « روز» به وجود آمده و این نام در دو معنا به کار می رود.

 

۱- نوروز عام : که روز آغاز اعتدال بهاری و آغاز سال نو می باشد،

۲- نوروز خاص : که روز ششم حمل ویا فروردین است.

منشآ و زمان پیدایش نوروز دقیقآ معلوم نیست. در شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید ( یما ) را و در برخی دیگر از متن ها، کیومرث را به عنوان پایه گذار نوروز معرفی کرده اند.

پدید آوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین به روی تخ نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آنروز را روز نو نامیدند.

پدید آمدن نوروز را فردوسی در شاهنامه این گونه به نقش می کشد:

چو این کار های وی آمد به جای          ز جای مهی بر تر آورد پای

به فر کیانی یکی تخت ساخت             چه مایه برو گوهر اندر نشاخت

که چون خواستی دیو برداشتی          ز هامون به گردون بر افراشتی

چو خورشید تابان میان هوا                 نشسته بر او شاه فرمانروا

سر سال نو هرمز فروردین               بر آسوده از رنج تن، از دل کین

به نوروز و شاه گیتی فروز                 بر آن تخت بنشست فیروز روز

به جمشید بر گوهر افشاندند              مر آن روز را روز نو خواندند

بر آن تخت بنشست پیروز روز              بفرمانش مردم نهاده دوگوش

به فرمایش مردم نهاده دو گوش           به رامش جهان پر ز آوای نوش

بزرگان به شادی بیاراستند                 می و جام و رامشگران خواستند

چنین جشن فرخ ازان روزگار                به ما ماند ازان خسروان یادگار

 

بر طبق بعضی روایات رواج نوروز به ۵۳۸ سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کوروش به بابِل باز می گردد. در برخی از روایت ها از زرتشت به عنوان بنیان گذاز نوروز نام برده شده است.  هخامنشیان نوروز را در سال ۵۳۸ میلادی جشن ملی اعلام کرد. وی درین روزبرنامه هایی برای ترفیع  سربازان، پاک سازی مکان های همه گانی و خانه‌ های شخصی و بخشش محکومان اجرا می نمود. در زمان فرمانروایی غزنویان و غوریان هم نوروزرا گرامی داشته و آنرا گسترده جشن می گرفتند. درین دوران جشن های رنگارنگ و متعددی در طول یک سال برگزار می شد که مهمترین آن‌ها نوروز و مهرگان بوده است.

برگزاری این جشن خجسته در گذشته حتا چند روزی طول می کشید پس از ظهور دین اسلام در این سر زمین‌ها ،  به ویژه در اوایل و در زمان امویان از برگزاری آیین های نوروز نشانه ای در دست نیست و در زمان عباسیان نیز برگزاری این جشن کمرنگ بوده است.

با رویکار آمدن سلسله های سامانی ، غزنوی و غوری  جشن نوروز با گسترده گی بیش تری برگزار شد.

در دوران سلجوقیان تعدادی از ستاره شناسان نوروز را در اول بهار قرار دادند و جایگاه آنرا ثابت نمودند و  بدین ترتیب جشن نوروز در زمان بعدی نیز کماکان برگزار میشد.

درعصر حاضر نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی  ما مورد توجه خاص مردم  قرار داشته و هر سال با شکوهمندی ویژه ای برگزار می شود.

این جشن در کشورهای مختلف با آیین های متفاوت برگزار می گردد. طور مثال در کشور عزیز ماافغانستان، سفره هفت میوه می چینند، اما در ایران سفره  هفت سین هموار می نمایند

جغرافیای نوروز با نام نوروز و مشابه آن ، سراسر خاور میانه ، بالکان ، قزاقستان  ، تاتارستان ، در آسیای میانه ، چین شرقی ، سودان ، زنگبار ، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیزامریکای شمالی ، هند ، پاکستان ، بنگله دیش ، بوتان ، نیپال و تبت را شامل می شود. خانه تکانی ، آتش افروزی ، سفره های نوروزی ، غذا های نوروزی ، دید و باز دید ، مسابقات ورزشی ، طبیعت گردی و نوروز خوانی از جمله آیین های نوروز می باشد که هر کشور و هر سرزمین و هرملت به گونه های متفاوت وجالب بدان می پردازند که جلوه هایی از باورهای آن قوم و ملت را به تصویر میکشد.

به گونه مثال در افغانستان  در جشن بهاری نوروز مردم شریف ما روز اول سال را فال نیک گرفته و  با امیدواری از آن استقبال می نمایند. جشن گل سرخ ، جنده بالا ، جشن دهقان ، نهال شانی ، خانه تکانی ، لباس نو به تن کردن ، سمنک ، هفت میوه ،ماهی و جلبی و کیک و کلچه و بعضی تحایف دیگر را به خانه  نامزد فرستادن ، به صحرا و  باغ‌ها و سبزه زار ها رفتن و پایکوبی کردن از مشخصات برازنده  نوروز درکشور عزیز ما افغانستان به شمار میروند. مردمان کشور ما در ایام عید نوروز به بازی های محلی از قبیل پهلوانی ، بز کشی ، بیل بازی ،  گاو جنگی ، مرغ جنگی ، سگ جنگی ، تخم جنگی ، چوب بازی و دیگر بازی‌ها خود را مصروف می نمایند. پس بهار بهترین بهانه برای آغاز ، و آغاز بهترین بهانه برای زیستن است.

بدینوسیله فرا رسیدن  بهار و آغاز سال ۱۳۹۶ هجری خورشیدی را به تک تک شما تهنیت گفته  و در هر جایی که هستید:

سلامتی ، سعادت ،سیادت ، سرور ، سروری ، سبزی و سر زنده گی هفت سین سفره زنده گی‌ تان باشد.

سال و مال و فال و حال و اصل و نسل و بخت وتخت

بادت اندر شهریاری برقرار و بر دوام

سال خرم ، فال نیکو ، مال وافر ، حال خوش ،

اصل ثابت ، نسل باقی ، تخت عالی ، بخت رام.

سال نومبارک!

 

 بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۱/ ۱۷ـ ۲۰۰۳