استقلال و آزادی، بازخوانی دو مفهوم بنیادین در پرتو واقعیت‌های معاصر افغانستان
حبیب الله « فتاح »
استقلال و آزادی دو مفهوم بنیادین در علوم سیاسی و فلسفه اند که در نگاه نخست ساده می نمایند، اما هر یک دارای لایه‌های پیچیده و تعاریف گوناگون هستند. این مقاله می کوشیم با مرور دیدگاه های فیلسوفان و تحلیل گران سیاسی، و با توجه به شرایط افغانستان و جهان سوم، بازخوانی تازه‌ای از این مفاهیم ارایه دهیم.
واژه هایی چون استقلال، آزادی، عدالت و دموکراسی در مکالمات اجتماعی بسیار به کار می روند، اما هنگامی که هدف، تعریف دقیق و جامع آن‌ها باشد، با دشواری ها و اختلاف نظرهای جدی روبه رو می شویم. استقلال و آزادی، از گذشته تا امروز، موضوع تأمل فیلسوفان و تحلیل‌گران سیاسی بوده‌اند و هم در سطح نظری و هم در عرصه عمل سیاسی، نقش کلیدی ایفا کرده‌اند.
استقلال سیاسی از معنا تا واقعیت
در گذشته، استقلال به معنای عدم تابعیت از قدرت های خارجی و توانایی حفظ حاکمیت ملی تعریف می شد. اما با گذشت زمان و گسترش جهانی شدن، این مفهوم نیز تحول یافته است. امروز، استقلال نه تنها به معنای کنترول بر امور داخلی و خارجی است، بلکه شامل توانایی تأمین نیازهای اساسی کشور بدون وابستگی حیاتی به منابع خارجی نیز می شود.
فرآیند جهانی شدن وابستگی متقابل میان کشورها را افزایش داده است. این وابستگی اقتصادی، سیاسی و تکنولوژیک، استقلال مطلق به معنای گذشته را عملاً ناممکن ساخته است. کشورهای جهان سوم، از جمله افغانستان، که از نظر اقتصادی، امنیتی و فنی به شدت به قدرت های بزرگ وابسته اند، ناگزیر باید تعریفی واقع گرایانه و نسبی از استقلال ارایه دهند، تعریفی که تعامل هوشمندانه با جهان را در راستای منافع ملی بپذیرد.
زمینه تاریخی استقلال افغانستان
بیست وهشتم اسد، یادآور رویدادی مهم در تاریخ کشور است. امسال، ۱۴۰۴ هجری خورشیدی، یک‌صد و ششمین سالگرد استرداد استقلال افغانستان است. استقلال کشور در ۲۸ اسد ۱۲۹۸ هجری خورشیدی (برابر با ۱۹ آگست ۱۹۱۹ میلادی) به دست آمد. در آن زمان، افغانستان در دوران سلطنت شاه ترقیخواه امان‌الله خان غازی، با بهره گیری از شرایط ویژه سیاست بین‌الملل، توانست استقلال خود را از بریتانیای کبیر به دست آورد. این رویداد نقطه عطفی در تاریخ سیاسی افغانستان بود، اما معنا و کارکرد استقلال در گذر زمان و به ویژه در عصر جهانی شدن دستخوش تغییر شده است.
تجربه کشورهایی مانند المان، جاپان و کوریای جنوبی پس از جنگ جهانی دوم نشان می دهد که بهره گیری از کمک های خارجی می تواند سکوی پرش به سوی خودکفایی و قدرت ملی باشد. بنابراین، تعریف ایجابی از استقلال ، یعنی پیوند آن با توسعه اقتصادی، دولت سازی و حضور فعال در معادلات بین‌المللی، بیش از هر زمان دیگر ضروری است.
آزادی همزاد استقلال
آزادی، همچون استقلال، مفهومی چند وجهی و پرچالش است که از روزگار فیلسوفانی چون جان لاک، روسو، کانت، جان استوارت میل و آیزایا برلین تا اکنون دستخوش تحول بوده است.
ـ جان لاک: آزادی را حق طبیعی انسان دانست که به معنای انتخاب و عمل بدون دخالت دیگران است، مشروط بر اینکه به حقوق دیگران آسیب نرساند.
ـ ژان ژاک روسو: آزادی واقعی را در مشارکت در « قرارداد اجتماعی » و وضع قوانینی دانست که خود فرد در تدوین آن نقش دارد.
ـ ایمانویل کانت: آزادی را خودمختاری بر اساس اصول اخلاقی تعریف کرد و آن را جدا از تمایلات صرفاً شخصی دانست.
ـ جان استوارت میل: بر آزادی فردی و اجتماعی تأکید کرد و شرط آن را عدم آسیب به دیگران دانست، همچنین بر اهمیت آزادی بیان و اندیشه پای فشرد.
ـ آیزایا برلین: دو نوع آزادی را مطرح ساخت، آزادی منفی (عدم دخالت دیگران) و آزادی مثبت (توانایی تحقق اهداف فردی).
با گذشت زمان، مفهوم آزادی به سوی فضیلت و مسوولیت اجتماعی سوق یافته است. آزادی امروز نه فقط حق انتخاب، بلکه توانایی عمل اخلاقی و احترام به حقوق دیگران را نیز شامل می شود.
پیوند استقلال و آزادی در سیاست امروز افغانستان
استقلال و آزادی در عمل، جدایی ناپذیرند. کشوری که استقلال سیاسی خود را از دست می دهد، ناگزیر بخشی از آزادی های سیاسی و اجتماعی شهروندانش را نیز محدود خواهد دید. از سوی دیگر، آزادی بدون بستر استقلال سیاسی، در معرض تهدید و وابستگی خارجی قرار دارد.
برای افغانستان امروز، که با چالش‌های امنیتی، اقتصادی و دیپلوماتیک روبه روست، هم استقلال نسبی و هم آزادی مسوولانه، دو ضرورت موازی‌اند. استقلال باید به گونه‌ای تعریف شود که تعامل سازنده با جهان را تضمین کند، و آزادی باید به شکلی فهمیده شود که در خدمت تقویت دولت ـ ملت و پیشبرد منافع ملی باشد.
در نتیجه:
در قرن بیست ویکم، استقلال مطلق و آزادی بی قید، هر دو مفاهیمی غیرواقع گرایانه اند. آنچه اهمیت دارد، ایجاد توازن میان تعامل بین المللی و حفظ منافع ملی، و میان آزادی فردی و مسوولیت اجتماعی است. افغانستان، با اتخاذ رویکردی ایجابی نسبت به هر دو مفهوم، می تواند هم در مسیر توسعه گام بردارد و هم جایگاه شایسته‌ای در نظام بین‌الملل کسب کند.
به این مناسبت، سالروز استقلال افغانستان را به مردم و زحمت کشان کشور شادباش گفته و آرزو می کنیم که این سرزمین، با تکیه بر استقلال سنجیده و آزادی مسوولانه، آینده‌ای باثبات و پرافتخار را تجربه کند.
بامـداد ـ دیدگاه ـ ۱/ ۲۵ـ ۱۵۰۸
Copyright ©bamdaad 2025